"How Trump whitewashes history"

Vandaag een interessante reportage van Democracy Now! over de grootscheepse aanval van extreem-rechts op de geschiedenis in de Verenigde Staten. 

 Een citaat van de compleet geschifte extreem-rechtse orange oplichter: 

We want the museums to talk about the history of our country in a fair manner, not in a woke manner or in a racist manner, which is what many of them — not all of them, but many of them — are doing. Our museums have an obligation to represent what happened in our country over the years, good and bad, but what happened over the years, in an accurate way.

De openbare oproepen, musea, het extreem-rechtse regime wil ongegeneerd bepalen en dicteren wat er wel of niet gezien mag worden, wat wel of niet aan kinderen geleerd mag worden. 

Over deze kwestie Annette Gordon-Reed, historicus en prof in Harvard en voorzitter van de Organization of American Historians. 

 

 

Het volledige stuk bij Democracy Now! 

podcast Marc Bloch et les Annales, un nouvel élan pour l’histoire

Op een donkere winteravond kies je best een goede podcast. 

Vandaag een historiografische podcast, een aflevering van een mini-reeks over het werk van de Franse historische grootmeester Marc Bloch. Marc Bloch et les Annales. 

Aan het woord Nicolas Offenstadt en Etienne Anheim. 

Veel luisterplezier:

Wim Verbaal: Hebben middeleeuwse monastieke teksten nog relevantie voor het heden?

Op een herfstige dinsdagavond, een podcast. Aan het woord prof. Wim Verbaal over de middeleeuwen, vriendschap en de rol van het christendom.

 

 

 

Joop van der Elst · Wim Verbaal Hebben Middeleeuwse Monastieke Teksten nog relevantie voor het heden

 

Heeft de geschiedenis historici nodig?

Het succes van Bart Van Loo en zijn Bourgondiërs: heeft de geschiedenis historici nodig? 

 

Walter Pauli schreef voor knack een zeer interessant artikel - in knack van 31 augustus.

 

Met Stoute Schoenen heeft Bart Van Loo een vervolg klaar op de bestseller De Bourgondiërs, en het succes zal er niet minder op zijn.

De vraag moet gesteld: wat kunnen schrijvers zoals hij dat professionele historici niet kunnen?

 

 

Stoute schoenen – In de voetsporen van de Bourgondiërs is een titel met een dubbele laag. Eén: Bart Van Loo vertelt opnieuw de geschiedenis van de Bourgondiërs. Deze keer neemt hij de lezer mee op een tocht naar de lieux de mémoire waar de historische feiten zich voltrokken. Dat traject van een stevige eeuw vol Bourgondische geschiedenis legt Van Loo samen met zijn lezers te voet af. De tocht begint in de Gentse Sint-Baafsabdij, waar aartsvader Filips De Stoute in 1369 in het huwelijk trad met Margaretha van Male, de dochter van de graaf van Vlaanderen. Het einde ligt in het Musée royal de Mariemont in Henegouwen. Daar worden de originele aquarellen bewaard die dienden ter illustratie van de albums van 's Lands Glorie , een populair-historisch prentenboek voor kinderen uit de tijd van la Belgique de papa.

Met het bijna abstracte prentje nummer 182 ontstond de fascinatie van Bart Van Loo voor de Bourgondiërs. Het toont een winterlandschap in 1477, en twee mannen die kijken naar een nauwelijks zichtbare schaduw in de sneeuw: het door wolven aangevreten lijk van Karel De Stoute, de laatste mannelijke hertog. Op het slagveld nabij Nancy was zijn hoofd met een bijl in tweeën gekliefd.

In het diepst van zijn gedachten is Bart Van Loo de laatste erfgenaam van de Bourgondische hertogen.

In het diepst van zijn gedachten is Bart Van Loo de laatste erfgenaam van de Bourgondische hertogen. In zijn inleiding vertelt hij nog eens hoe hij bij de voorbereiding van zijn eerste Bourgondiërsboek zijn sportschoenen onder handen liet nemen – tussen het schrijven door pleegt hij hardop nadenkend rondjes te lopen in zijn bureau. ‘Op de ene schoen liet ik Philippe graveren, op de andere le Hardi ', naar stamvader Filips de Stoute. Vandaar ook dus deze Stoute schoenen

De P van Philippe is er intussen afgesleten, geeft hij toe, maar er kan wel een nieuw paar sneakers af. Uitgeverij De Bezige Bij verkocht liefst 375.000 exemplaren van De Bourgondiërs, vertalingen inbegrepen Dat is niet zomaar ‘veel', dat is een astronomische oplage – zeker voor non-fictie. Een non-fictieboek waarvan 3000 exemplaren werden verkocht, noemt een beetje uitgever doorgaans een bestseller.

De romanist

De meeste boeken worden aan het publiek voorgesteld, een verwachte bestseller als Stoute schoenen wordt – we citeren de promotekst – gelanceerd. Dit weekend vinden in Gent de ‘Bourgondische dagen' plaats. Wie zich op tijd heeft ingeschreven, kan mee op een Stoute schoenen -wandeltocht door de stad, een route gebaseerd op het eerste hoofdstuk van het boek. Alle kaartjes waren in een vloek en een zucht uitverkocht. Geïnteresseerden kunnen zich ook inschrijven voor de tournee Stoute Schoenen: een avond met Bart Van Loo . De auteur doet niet alleen Vlaanderen maar ook Nederland aan, van Den Haag tot Nijmegen en van Rotterdam tot Breda. Van Loo beperkt zich niet tot het voorlezen van bladzijden uit zijn boek, meldt zijn website, hij brengt ‘misschien een gedicht van Baudelaire', ‘wie weet zingt hij een flard Aznavour?' of ‘trakteert hij ons op de strafste seksscène uit de Franse literatuur?'

Bart Van Loo is van opleiding geen historicus maar een romanist. Hij is een specialist van de Franse literatuur, een kenner van de Franse geschiedenis, een liefhebber van de Franse keuken en de echtgenoot van een française. Dat alles vormt de basis van zijn literaire productie. In Parijs retour. Literaire reisgids voor Frankrijk (2006) stapte hij door het land in het spoor van de beroemde negentiende-eeuwse auteurs Victor Hugo, Honoré de Balzac en Émile Zola. Nadien verscheen Als kok in Frankrijk. Literaire recepten en culinaire verhalen (2008), een literaire ode aan de goede smaak. En dan was er natuurlijk O vermiljoenen spleet! Seks, erotiek en literatuur (2010), waarin de man ook in dat aspect van Franse cultuur zijn meesterschap etaleerde.

Ook Franstalig België en Frankrijk vielen de voorbije jaren voor Van Loo. Een letterlijke vertaling van ‘de Bourgondiërs' zou ‘les Bourguignons' geweest zijn, maar de Franse uitgever Flammarion koos voor ‘les Téméraires' : ‘de Stoutmoedigen', ‘de Onbezonnenen', (in het Frans heet Filips de Stoute ‘Philippe le Hardi' en Karel de Stoute ‘Charles le Téméraire'). Door in te zoomen op alles wat gewaagd en onbezonnen is, gaf Bart Loo de geschiedenis van de hertogen van Bourgondië extra pit. Hij focust niet alleen op de grote geschiedenis, maar ook op de menselijke kant, de ambities, de jaloezie en het verraad. Hij beschrijft hoe de hertogelijke politiek om echtverbintenissen aan te gaan uit staatsraison vervolgens tot fataal ongelukkige huwelijken leidt.

De Grote Bastaard

Van Loo en zijn uitgever schuwen de vergelijking met Game of Thrones niet. In die baanbrekende HBO-serie leidt de niet te temmen lust naar invloed, macht en seks ertoe dat zelfs verwante en bevriende dynastieën uiteindelijk gedoemd zijn om elkaar genadeloos te bekampen. Dat was uiteindelijk toch ook het lot van de hertogen van Bourgondië? In een bijlage in Stoute Schoenen geeft Van Loo een overzicht van de erkende natuurlijke kinderen die Filips de Goede bij diverse hooggeplaatste vrouwen had verwerkt (en zijn er natuurlijk nog talloze anderen die anoniem gebleven zijn). De natuurlijke zonen werden heer of kamerheer, abt of bisschop, de natuurlijke dochters werden uitgehuwelijkt aan politiek interessante partijen. De oudste zoon in leven droeg zelfs de speciale eretitel van Grote Bastaard. Alleen van erfenisrechten waren die bâtards de Bourgogne uitgesloten.

‘De combinatie van aanleg, macht en appetijt maakte van Filips de Goede een succesvolle erotomaan', schrijft Van Loo. ‘Zijn wellustige levenswandel leidde volgens kroniekschrijver Olivier de la Marche tot “een prachtige troep bastaarden van beiderlei kunne”. Realistische schattingen spreken van bijna 25 minnaressen bij wie hij 26 onwettige kinderen verwekte.' Filips de Goede was nochtans driemaal in het huwelijk getreden. Van Loo: ‘Met zijn drie echtgenotes samen kwam Filips niet verder dan één volwassen (mannelijke) nakomeling (Karel de Stoute).'

Waarom zou geschiedschrijving niet entertainend mogen zijn?

Maar wie in De Bourgondiërs of Stoute Schoenen zou zoeken naar pikante beschrijvingen van hertogelijk gehobbel kan zich de moeite besparen: die zijn er niet. Van Loo stelt zich op als een historicus, niet als auteur van historische romans. Hij citeert uit bronnen, hij verzint geen scènes. Maar jawel, wellicht is het voornaamste ingrediënt van zijn succesrecept dat hij geschiedenis en entertainment hand in hand laat gaan. Waarom zou geschiedschrijving niet entertainend mogen zijn?

Academische kritiek

Van Loo is geen historicus die zelf in de bronnen duikt om daar nieuwe ontdekkingen te doen of oude inzichten te corrigeren. Hij is een uitstekend kenner van de bestaande literatuur, en op basis daarvan borstelt hij een breed panorama. Hij laat weg wat hij niet nodig heeft en focust op het verhaal dat hij wil vertellen. Ja, hij geeft voetnoten en een bibliografie om de feiten te staven, maar nu ook geen honderd bladzijden. Die schijnbare vrijblijvendheid irriteert de academische historici. De flair waarmee Van Loo zijn boeken schrijft, staat haaks op hun punctuele, methodische, wetenschappelijke aanpak.

Bovendien werken academische historici, zeker in Vlaanderen, in een keurslijf van afspraken en beslissingen. Pure geschiedenis ‘van bovenaf' wordt gezien als voorbijgestreefd en in zekere zin zelfs als irrelevant: de geschiedenis van de elite is niet representatief voor de gang van zaken in de hele samenleving. Bij het verschijnen van De Bourgondiërs werd die kritiek pittig verwoord door de Gentse mediëvist Jan Dumolyn ‘Van Loo reproduceert stereotiepe beelden over de hertogen van Bourgondië: hun copieuze banketten, hun pracht en praal. Ondanks hier en daar een zekere interesse voor het gewone volk en een spaarzame aandacht voor sociaal-economische kwesties reduceert hij de geschiedenis vooral tot een verhaal van koningen, vorsten en edelen.' In De Standaard vatten twee andere academische historici, Lisa Demets (Universiteit Utrecht) en Jelle Haemers (KU Leuven), de kwestie in één titel scherp samen: ‘Karel de Stoute, een hertog zonder onderdanen?'

De flair waarmee Van Loo zijn boeken schrijft, staat haaks op hun punctuele, methodische, wetenschappelijke aanpak.

Van Loo beet van zich af, ook in De Standaard : ‘Wat als academici leesbare boeken konden schrijven?' En in het VRT-programma De afspraak legde hij uit dat niets de historici weerhield om het boek te schrijven dat zij vinden dat geschreven moet worden: het Bourgondisch tijdvak geschreven vanuit het perspectief van de gewone man. Waarna hij er fijntjes aan toevoegde: ‘Maar ook met een narratief. Geschiedenis mag ook boeiend zijn om te lezen.'

De vinger op de wonde

Van Loo duwt waar het pijn doet. Er bestaan boekenkasten vol belangrijke en hoogst interessante academische historische weken, maar slechts uitzonderlijk wekken ze brede interesse op, laat staan dat ze leiden tot een maatschappelijk debat. Sommige historici zijn zich van dat euvel bewust. Nico Wouters, hoofd van het Studiecentrum Oorlog en Maatschappij (CegeSoma), bekende ootmoedig: ‘Het ligt ook aan onszelf. Mijn boek over de oorlogsburgemeesters is haast onleesbaar.' Zo is dat: de meeste boeken van academische historici worden gelezen door andere geïnteresseerde historici.

Er zijn uitzonderingen: de Nederlander Frits van Oostrom, voormalig hoogleraar Nederlandse letterkunde aan de universiteiten van Leiden en Utrecht en gastdocent aan Harvard, heeft een uitstekende pen en won bijvoorbeeld in 1996 de prestigieuze AKO-literatuurprijs voor zijn boek Maerlants wereld , over de middeleeuwse auteur Jacob van Maerlant.

Waar hebben de historici het eigenlijk afgeleerd om zich tot het grote publiek te richten?

Wanneer hebben de historici het eigenlijk afgeleerd om zich tot het grote publiek te richten, laat staan om een plaats te claimen in het maatschappelijk debat? Die tijd hééft bestaan. Ooit golden academische historici zelfs als de betere letterkundigen. In 1902 won de Duitse historicus en rechtsgeleerde Theodor Mommsen zelfs de tweede Nobelprijs voor de Literatuur voor zijn indrukwekkende tweedelige studie Römische Geschichte . Als hoogleraar aan de Humboldt-Universität zu Berlin ontwikkelde hij tot op hoge leeftijd een ontzagwekkende wetenschappelijke productie. Maar Mommsen was geen kamergeleerde. Hij mengde zich ook in politieke debatten, werd zelfs verkozen in het parlement en gebruikte ook daar zijn kennis als historicus. Zo ging hij tekeer tegen zijn collega Heinrich von Treitschke, de bedenker van de leuze ‘die Juden sind unser Unglück' . Mommsen verweet Treitschke dat hij ‘het antisemitisme in Duitsland had geïmporteerd'. Dat was een profetisch oordeel: een halve eeuw later werd die slagzin het motto van het nationaalsocialistische blad Der Stürmer

Brits voorbeeld

Het is geen gemakkelijk debat. Op het eerste gezicht lijkt het vanzelfsprekend dat de geschiedkundige variant van l'art pour l'art , strikt historisch werk dat zich alleen toelegt op specifieke historische kwesties, zelden boeiend zal zijn voor het grote publiek. Een voorbeeld uit de Angelsaksische wereld. De bekendste biograaf van Adolf Hitler is nog altijd de Brit Ian Kershaw. Kershaw was aanvankelijk hoogleraar middeleeuwse geschiedenis aan de universiteiten van Manchester, Nottingham en Sheffield. Mettertijd interesseerde hij zich voor Duitse geschiedenis, en zo kwam hij onvermijdelijk uit bij de studie van de Tweede Wereldoorlog.

Daarbij beperkte hij zich niet tot zijn academische opdracht, hij deed actief mee aan de grote debatten die de Duitse publieke opinie verscheurden, zoals de Historikerstreit in de late jaren 1980, over de oorsprong en de plaats van de nazi's en de Holocaust in de Duitse geschiedenis. Kershaw ging in de media onvervaard de discussie aan met prominente historici als Joachim Fest en Ernst Nolte. Hij verweet hun dat zij de Duitse geschiedenis ‘wilden witwassen'. Maar evengoed nam hij de maat van politicoloog en schrijver Daniel Jonah Goldhagen, die in zijn ophefmakende boek Hitlers gewillige beulen de stelling had ontwikkeld dat het Duitse volk doorheen de geschiedenis intrinsiek antisemitisch was geweest. Kershaw noemde hem ‘simplistisch en misleidend'.

Ook Ian Kershaw, biograaf van Hitler, wist academische waardering te combineren met publieke erkenning en commercieel succes.

Zou het kunnen dat Kershaw juist om te kunnen standhouden in het publieke debat wel verplicht was om zijn onderwerp en argumenten nog veel grondiger te kennen dan als hij zich beperkt had tot een recensie in hoog aangeschreven academische A-tijdschriften? Dat juist het feit dat hij zich tot het grote publiek richtte van hem een nog betere en ook meer invloedrijke historicus heeft gemaakt? Ook al zijn er sindsdien nog uitstekende boeken over Hitler verschenen, Kershaws monumentale tweedelige biografie (Hitler 1889-1936: Hubris (1998) en Hitler 1937-1945: Nemesis (2000) geldt nog altijd als dé referentiebiografie. Een kwarteeuw na het verschijnen ervan bieden platformen als Amazon, Barnes & Noble en Bol.com de twee delen nog altijd te koop aan: in soft- of hardcover, als e-book en in tientallen vertalingen. Kershaw wist academische waardering (hij won onder meer de prestigieuze British Academy Book Price) te combineren met publieke erkenning en commercieel succes.

Waarom zou dat in Vlaanderen niet kunnen? David Van Reybrouck toont de weg. Hij studeerde archeologie en filosofie in Leuven en Cambridge en doctoreerde in Leiden. Hij is auteur van een rijk en divers oeuvre. Van Reybrouck schreef romans, pamfletten, essays, teksten voor theater, poëzie en non-fictie. Het bekendst zijn nog zijn historische boeken, waarvan er twee tientallen vertalingen kenden en internationale erkenning kregen: Congo: een geschiedenis (2010) en Revolusi – Indonesië en het ontstaan van de moderne wereld (2020). Van Congo zijn er zelfs meer dan een half miljoen exemplaren verkocht. Het bracht (de uitgever van) Van Reybrouck niet alleen financieel wat op, er kwam ook belangrijke maatschappelijke erkenning. Zelfs paus Franciscus nodigde hem in audiëntie uit.

Van Loo heeft dus ongelijk. Academische historici schrijven al lang leesbare en belangrijke historische boeken. Tegelijk heeft Van Loo ook helemaal gelijk. Historische lectuur mag – móét – boeiend zijn. Dat er aan universiteiten een ontzettend grote academische productie bestaat: uitstekend zo, en as such ook maatschappelijk zeer waardevol. Dat geldt a fortiori voor historici die een groter publiek willen – en kunnen – bereiken. Daarbij gelden andere vormelijke en inhoudelijke regels dan voor de interne productie. Als Bart Van Loo de Bourgondiërs niet op eigen initiatief vanonder het spinrag had gehaald, dan hadden de verzamelde academische historici van dit land hen nog altijd laten zitten in de vergeetput die ‘geschiedenis' heet.

 

"Ik ben een historicus en ik ben moe"

Op 2 februari schreef Kristof Smeyers een lezenswaardig opiniestuk in De Standaard, 'Ik ben een historicus en ik ben moe'.

 

Historici zijn moeilijke mensen. De boutade wil dat we elk gesprek doen doodbloeden met een welgemikt “Ja, maar het is ingewikkelder dan dat…” Misschien dat we daarom niet vaak worden uitgenodigd op feestjes of aan tafel in De afspraak. Maar, ter verdediging: we doen moeilijk omdat geschiedenis vaak als een sausje moet dienen voor politieke statements en alomvattende maatschappijtheorieën, over normen en waarden bijvoorbeeld, of vooruitgang. Zoals recent, toen de Financial Times een grafiek publiceerde die moest aantonen dat het Westen sinds 1600 is afgegleden van een “vooruitgangscultuur” naar een cultuur van “voorzichtigheid, risico-aversie en zelftwijfel”. De data voor de grafiek? De Ngram-functie van Google. Die visualiseert de frequentie waarin zoektermen – in dit geval ‘progress’ en ‘caution’ – voorkomen in door Google gedigitaliseerde boeken.

 

Zulke simplistische voorstellingen, in een grafiek of een oneliner, van complexe historische processen zijn natuurlijk aantrekkelijk. Ze herleiden die complexe processen tot eenvoudige analyses: de grafiek toont vanaf de Tweede Wereldoorlog een duidelijke knik voor ‘progress’ en een stijging voor ‘caution’. En ze verleiden tot voortvarende conclusies: de grafiek onderschrijft de perceptie dat het Avondland ten onder gaat aan zelfhaat en -twijfel. Maar met geschiedenis heeft dat weinig te maken. In dit geval houdt men geen rekening met ingrijpende veranderingen in hoe tussen 1600 en 2024 boeken werden gemaakt, laat staan met hoe een beladen woord als ‘progress’ van betekenis veranderde. Het is dus ingewikkelder, zuchten schorre historici.

 

‘Vooruitgang” is sowieso een moeilijk woord, vaak weinig meer dan een gimmick. Het veronderstelt een lineair begrip: vroeger slechter, nu beter. Een vermoeiend neveneffect ervan is het argument dat we het verleden niet moeten beoordelen (of veroordelen) met onze eigentijdse waardekaders. Het is dan intellectueel oneerlijk of zelfs activistisch om de grote mannen van vroeger figuurlijk en letterlijk van hun voetstuk te halen omdat zij slaven hielden, kinderen verkrachtten of overtuigde imperialisten waren. Zij waren simpelweg ‘kinderen van hun tijd’. Hun tijdgenoten dachten er anders over dan wij, onze normen en waarden zijn veranderd: dat is vooruitgang.

 

Het argument dat mensen in het verleden moeten worden beschouwd niet op basis van wat wij van hen denken of wat ze deden, maar op basis van wat hun tijdgenoten over hen dachten, is op z’n zachtst gezegd een vorm van moreel relativisme. Wie dat argument consequent volgt, komt bovendien vaak bedrogen uit. Een controversieel voorbeeld is Christoffel Columbus. Columbus volgens de waarden van zijn eigen tijd? Het Spaanse hof dat zijn ontdekkingsreis sponsorde, was zo geschokt door zijn genocidaire gedrag in de Nieuwe Wereld dat het zijn positie afnam. Zijn wreedheid schokte zelfs de Spaanse Inquisitie, die nochtans wel wat gewoon was. Zelfs zijn eigen scheepslui hadden geen goed woord voor hem over. En dan laten we de reacties van de bevolking in de Nieuwe Wereld nog buiten beschouwing.

 

Als we het hebben over moderne waarden, vergeten we vaak dat mensen in het verleden ook goed van fout konden onderscheiden. De waarheid was, u raadt het, ingewikkelder. Ook vroeger werden daden als slavernij, racisme en kolonialisme veroordeeld, en niet alleen door Mark Twain. De ‘waarden van hun tijd’ waren niet zomaar de waarden van een geprivilegieerde groep. “Vroeger was iedereen voor slavernij” klinkt hol wanneer historici ook de stemmen van tot slavernij veroordeelden aan bod laten komen. “Vroeger werd kolonialisme algemeen aanvaard” botst op de vele verzetsbewegingen van gekoloniseerde volkeren die steeds meer aandacht krijgen van historici. Dat maakt een begrip als ‘vooruitgang’ ingewikkelder. Maar wie die andere stemmen niet wil horen, is moedwillig doof.

 

Misschien moet vooruitgang niet (alleen) worden gemeten aan de hand van economische groei of een geloof in de eigen kracht of superioriteit, maar vooral ook aan de waarde die we aan elk leven toekennen. Ook in het verleden.

 

de wortels van de kerstboom

De heel erg interessante youtube-reeks Religion For Breakfast heeft een special over de geschiedenis van de kerstboom. 

Een historisch overzicht op basis van bronnen en betrouwbaar onderzoek die korte metten maakt met allerlei historiserende en pseudo-historische nonsens. Op het internet maar ook in allerlei populariserende publicaties staan er regelmatig allerlei 'analyses' over de zogenaamde heidense wortels van kerstgebruiken, Saturnalia, Jule, allerlei elementen uit de Noorse en Germaanse maar ook de Romeinse mythologie zouden voortleven in onze kerstboom. Historisch onderzoek op basis van effectieve bronnen en geen bedenkelijke zogenaamde cultuurgeschiedenis of amateur-heemkunde die op basis van vage gelijkenissen tussen gebruiken hele constructies opzetten of die een intuïtie een bewijs noemen.

11 juli - "Flanders the Epicenter of Class Conflict in Medieval Europe"

 Speciaal voor 11 juli een zeer interessant artikel uit het Engelstalige progressieve tijdschrift Jacobin.

Jan Dumolyn, professor middeleeuwse geschiedenis aan de UGent, schreef een zeer lezenswaardige analyse. 

 

Between 1300 and 1600, only the Italian city-states could rival the artisanal industries, commerce, and artistic production of the southern Low Countries. This is common knowledge to anyone familiar with the history of art. 

 

Its medieval townscape is still visible to the foreign visitor in popular historic Belgian cities such as Bruges, Brussels, Ghent, and Antwerp. Equally famous are the region’s visual artists of the so-called Northern Renaissance: Jan van Eyck, Pieter Bruegel, and Peter Paul Rubens, not to mention lesser-known female artists like Clara Peeters.

 

It is less well known that between the twelfth and sixteenth centuries, there was a very high frequency of popular collective action in principalities like the County of Flanders, the Duchy of Brabant, and the Prince-Bishopric of Liège. Indeed, fourteenth-century Flanders was probably the preindustrial region with the highest intensity and frequency of workers’ protest and civil warfare.

 

This article will give readers an overview of social unrest in Flanders during the Middle Ages and discuss the factors behind it against the wider backdrop of popular protest in medieval Europe.

 

Center of Revolt

The southern part of the medieval Low Countries roughly covered the area of what is today Belgium and Luxembourg as well as the most northern regions of France and a small southern part of the Dutch kingdom. It was a densely urbanized area. By 1300, the share of the population living in towns is estimated to have been somewhere between 30 and 40 percent — much higher than the average in medieval Europe.

 

The two most famous upheavals were the rising that led in 1302 to the Battle of Courtrai, in which a militia mostly composed of rebellious Bruges artisans defeated a French chivalric force that was the strongest army in medieval Europe, and the revolt of Maritime Flanders between 1323 and 1328.

 

In 1297, under the pretext of a conflict over feudal rights with his vassal Count Guy of Dampierre, the king of France had his troops invade the prosperous County of Flanders. His real objective was to get hold of the region’s economically booming cities and the fiscal income they provided. The Flemish merchant class supported the French invaders, having been in conflict with their count for some time.

 

The artisans of Ghent and Bruges at first remained passive toward the invasion. In 1301, however, they began protesting against unjust taxation. The members of the Flemish comital family who still held on to a small part of the county saw this as an opportunity to forge an alliance with Pieter de Coninck, a weaver and rebel leader of Bruges.

 

Fourteenth-century Flanders was probably the preindustrial region with the highest intensity and frequency of workers’ protest and civil warfare.

 

On July 11, 1302, this alliance of “odd bedfellows” destroyed the French army. Although the Flemish had to negotiate an unfair peace treaty, they remained independent. Most importantly, common artisans now also had representation in the urban governments.

 

Some years later, however, the comital family felt increasingly uneasy about their alliance with the workers and small producers and started siding once again with the patricians and the French royal family. This caused new unrest among the working masses, and ever more so among the peasants, who also had reasons to revolt against taxation.

 

Between 1323 and 1328, this led to a new major revolt that united the lower and middle classes of most of Flanders against the new count, who was at one point held prisoner by his own subjects. But he eventually crushed the rebellion with French aid, and the cities and rural districts once again had to pay heavy fines.

 

Historians often see the popular victory of 1302 as a key moment for the securing of Flemish autonomy from the region’s feudal overlord, France. In this light, it has frequently been misrepresented as a national struggle rather than a class one. Yet it was primarily caused by deep social tensions between the urban artisan and merchant classes of Flanders.

 

The revolt of 1323–28 is usually compared to the French Jacquerie of 1358 or the English Peasants’ Revolt of 1381. It is now generally acknowledged that all three of these so-called “peasant risings” also included urban workers and members of the middle classes.

 

Yet Marxist medieval historians have tended to focus on rural society, trying to anatomize the productive relations of feudal society almost exclusively in the rural context. In fact, social revolts were much more frequent in the towns and cities of Flanders, Brabant, and Liège than in the countryside, and the same can also be said of other European regions.

 

Towns in the Feudal Order

Medieval towns generally do not receive the same attention as the countryside from the viewpoint of historical materialism. They do not easily fit into a conventional view of the feudal mode of production as a system with a class of lords appropriating the surplus from peasants under the weight of extra-economic pressure, whether those peasants were classified as serfs or as freemen or as occupying a wide range of juridical and social statuses located between those two poles.

 

Of course, there is some justification for this focus on rural life. In the average region of medieval Europe, the population living in towns did not exceed 10 percent of the total. But cities were not “non-feudal islands in a sea of feudalism,” as the historian Michael Postan once put it. They were integral to the social formations of medieval Europe, certainly from the eleventh century onward.

 

The classic Marxist debates on the transition from feudalism to capitalism, involving figures such as Maurice Dobb, Paul Sweezy, and Robert Brenner, did not have to say a lot about the medieval town. The leading Marxist historian of medieval society, Rodney Hilton, only systematically reflected on the modes of production in the small market towns of England and France toward the end of his career. With some justification, he considered these towns to have been the most typical forms of urban life in this period.

 

Medieval towns generally do not receive the same attention as the countryside from the viewpoint of historical materialism.

 

This leaves the Marxist approach to history with a paradox. Medieval urban economy and society constituted a distinctive social formation combining different relations of production, particularly in the more important centers such as Florence, Venice, Ghent, or Bruges. Yet town and countryside were also in constant interaction.

 

City dwellers obviously depended for foodstuffs on the surplus produced by the peasants of the surrounding countryside. The larger the population of a town, the larger the hinterland that produced for it.

 

The same point held true for sources of energy and construction material such as wood and peat, and for many raw materials that were used in the artisanal industries of the towns. Moreover, since the level of mortality was always higher than birth rates in the preindustrial city, urban areas also needed a constant influx of migrants to maintain or increase their population.

 

The Economy of Medieval Flanders

We can use the medieval County of Flanders as an example of a feudal society with a very strong urban element that will shed light on the wider theoretical problem. Flanders was situated in a flat landscape, at the delta of several major rivers, and in a central position between France, Germany, and Britain. At first underdeveloped and infertile, this swampy region on the North Sea experienced spectacular economic growth during the Middle Ages, especially from the eleventh century onward.

 

This growth was the result of two factors: a strong and steady rise in agricultural productivity, which created a demographic surplus, and the development of a vigorous export-oriented textile industry and an urban service economy for trade. While the first element was also present in some other European regions, the second was much less common, even in Italy, where the towns were less industrial than those of Flanders.

 

In cities like Ghent and Ypres, between a third and a half of the population worked in one industrial sector, the cloth industry, by 1200. Bruges became the hub for north-west European trade and its connection to the Mediterranean.

 

In cities like Ghent and Ypres, between a third and a half of the population worked in one industrial sector, the cloth industry, by 1200.

 

Early medieval growth in the period between c. 700 and c. 1150 seems to have been primarily created by elite demand, as Chris Wickham has convincingly argued. The warrior class and the clergy appropriated the agricultural surplus produced when the European economy began to undergo a gradual revival from the eight century onward. They used that surplus to purchase luxury products and imported commodities in general.

 

From the eleventh century, however, city dwellers themselves became a growing domestic market for their own artisanal production. At the same time, commodities produced in regions like Flanders also reached extensive interregional and international markets.

 

However, the rise of medieval industry markets did not imply the existence of capitalism. In Marxist terminology, “simple commodity production” refers to an artisan mode of manufacturing. The producer owns the means of production, which may often be just a small workshop, some tools, and a modest amount of raw material with which to make his finished product. This commodity is subsequently sold on the market, often directly to the consumers.

 

Medieval shoemakers or bakers are clear examples of petty commodity producers in their pure and simple form. But in the case of Flemish cloth production for export, the division of labor and the relations within the sphere of production arising from it were more complicated.

 

While commercial capital did not directly intervene in the production process, merchants had a firm grip on small producers through credit and their ability to set prices for raw materials and finished products, not to mention their control of political power in the towns. This remained the case even if the small producers formally possessed their own means of production. For their part, wage workers were dependent on both merchants and master artisans who acted as entrepreneurs.

 

Empowering the Towns

In the years between 1050 and 1150, roughly speaking, the “communal movement” resulted in a high degree of political and legal autonomy for the urban areas. This was not a real social revolution that brought a new class to power through violent confrontation.

 

In most Flemish cities, princes and the early patrician elites of merchants and landowners shared a common interest in the growth of the urban economy, which led to profits for the merchant class and greater fiscal income for the prince. Only in ecclesiastical towns like Tournai, situated right next to Flanders, were there some violent clashes when ruling bishops did not want to share power with the burghers. We can observe the same pattern in a number of other ecclesiastical towns located in France and the Holy Roman Empire.

 

However, when a succession crisis arose in Flanders in 1127–28, as described by the eloquent chronicler Galbert of Bruges, it was the major cities such as Bruges, Ghent, and Saint-Omer that acted as kingmakers. By then, they had already developed considerable economic and military power and political influence that was too strong for the nobles to successfully resist.

 

Between 1225 and 1250, the first labor strikes are documented in towns like Douai and Ghent, earlier than anywhere else in medieval Europe.

 

The great majority of Flemish peasants had obtained personal freedom by the thirteenth century, and the seignorial power of the nobility dwindled. The ruling class in the communes consisted of merchants, descendants of seignorial officials, local knights, and urban landowners. Urban society polarized, especially in the years between 1150 and 1300. The urban merchant classes took advantage of cheap migrant labor from the countryside to keep wages low and accumulate capital.

 

Food had to be imported in ever larger quantities to feed the urban workforce. Prices increased and wages lagged behind. Between 1225 and 1250, the first labor strikes are documented in towns like Douai and Ghent, earlier than anywhere else in medieval Europe. At first, artisans were not organized, or organized merely in religious confraternities. The merchant elites who jealously monopolized political power forbade independent craft guilds or even meetings of workers.

 

Particularly in large towns such as those in medieval Flanders, the combination of small commodity production and commercial capitalism thus fundamentally changed the outlook of the feudal social formation across the entire region. Class structure became more complicated than the opposition between lords and peasants alone. Already by the twelfth century, many merchant capitalists and urban landowners were becoming wealthier than the nobility. A number of commodity producers obtained middle-class status and also sought political power.

 

High Point

Making use of the craft guild as an organizational form, artisans demanded institutional autonomy, control over the production process, and participation in urban government. The constant flow of rural migrants provided the towns with an army of proletarians, who populated the fast-growing suburbs from the twelfth century onward.

 

Merchants, small entrepreneurs, and wage workers developed triangular class relations and formed various temporary political alliances. Guildsmen working for the local market were less proletarianized than those in the cloth industry. Working women in particular, often single, were the most exploited of all urban social groups.

 

Yet it was a united front of small entrepreneurs, retailers, and wage workers that faced the patrician regimes in successive waves of revolt around 1280 and 1302. In the most industrious cities like Bruges, Ghent, Mechelen, and Liège, more popular governments came to power — that is to say, ones that included artisan representatives (even if they belonged to the richer layers of their guilds).

 

The next two and a half centuries were marked by a constant struggle between these “popular fronts” or “burgher movements” on the one hand and the class of commercial capitalists on the other. The latter often received support from wealthy petty commodity producers — in the luxury industries, for example — as well as from princely, noble, and ecclesiastical power.

 

Ghent became the center of artisan strength in medieval Europe.

 

The fourteenth century was the apogee of guild power in Flanders and Liège. Ghent became the center of artisan strength in medieval Europe. In the Brabantine towns, where the alliance between the nobles and the patrician class was stronger, the struggle was more difficult, developing after 1360 and sometimes only succeeding by the beginning of the fifteenth century.

 

While it was the urban classes that led the social and political struggles of the medieval Low Countries, the free peasants of the coastal areas also played an active role at times. A notable example came in the uprising of Maritime Flanders between 1323 and 1328, as well as in 1379–85 and 1436–38, two periods when large parts of the countryside openly revolted against princely rule.

 

Free peasants also developed a culture of village meetings and rose up against excessive fiscal burdens, often siding with rebellious urban artisans. In other periods, however, these two social groups had opposing interests. Cities fiscally exploited their hinterlands, and the urban workforce saw rural industries, where wages were lower, as unfair competition that they wanted to suppress.

 

The rule of popular leader James of Artevelde (1338–45) as captain general of Ghent marked the high point of Flemish rebellious power. Although Artevelde was not a craftsman himself and belonged to the urban upper class of Ghent, he managed to obtain the support of the textile workers and most of the other artisans.

 

At the beginning of the Hundred Years’ War, he sided with England against France, even though Flanders was a fief of the French monarchy. This was because the import of English wool was vital to the Flemish production of woolen cloths. Artevelde’s followers also took power in Bruges for several years.

 

Guilds in Retreat

During the second half of the fourteenth century, the textile industries of Flanders and Brabant entered a period of crisis. There was growing competition from England and Tuscany as well as from smaller towns and rural producers. A city like Bruges mainly reoriented its economic activity to the production of durable consumption goods and luxuries, making it the ideal place for painters like Jan van Eyck or Hans Memling to settle.

 

The Burgundian dynasty assumed power in most of the Netherlandish principalities between the late fourteenth and the mid-fifteenth century. This was part of a wider pattern in medieval Europe whereby the feudal state became stronger in relation to its subjects through the interplay of war and taxation. This increased strength applied to lords and cities alike.

 

During the second half of the fourteenth century, the textile industries of Flanders and Brabant entered a period of crisis.

 

During the fifteenth century, the power of the political guilds in Flanders was in retreat. Textile workers became ever more isolated from the commodity producers in other sectors who worked for internal markets. At the same time, the upper layers of the urban elites fused with an expanding cohort of state officials and nobles who profited from what we might term “state feudalism” — a more centralized form of surplus extraction through the appropriation of tax rather than rent. The fiscal burden placed by the feudal state upon its subjects became heavier during the later Middle Ages.

 

There was another generalized wave of uprisings between 1477 and 1492, after Duke Charles the Bold died on a battlefield against the Swiss, having overstretched in his plans for Burgundian expansion. The Flemish and Brabantine town-dwellers took advantage of the weakness of his young successor, Mary of Burgundy, to revolt. They demand the restoration of their former privileges.

 

Mary subsequently married Maximilian of Austria. After her untimely death in 1482, this marriage alliance brought the Habsburg dynasty to power in Flanders, but only after ten years of civil war. The opposition to Habsburg rule consisted not only of the popular classes in the cities but also of large sections of the elites, including many nobles.

 

In 1515, under the reign of Maximilian’s grandson Charles V, the Netherlands became part of the global Spanish-Habsburg empire. In a number of confrontations between 1525 and 1540, this centralized authority, much stronger than what had existed before, defeated the guildsmen.

 

The craft workers of the southern Netherlandish principalities had achieved a degree of political power in their towns, especially the larger ones, that was unrivaled in any other region of medieval Europe before 1400, with the possible exception of the Rhineland and some Italian city-states. By the middle of the sixteenth century, that power had been significantly weakened. Yet the Netherlands would soon produce a new wave of revolt in the wake of the Reformation, dealing a heavy blow to the superpower of early modern Europe, the Habsburg monarchy.

 

 Overgenomen van Jacobin.

Expo Gent Herbestemt

 

 Vorige week organiseerde de opleiding Geschiedenis van de UGent haar jaarlijkse Verleden Week. Deze editie stond in het teken van 'herbestemming'. 

 Naast een hele reeks workshops en sessies voor de studenten was er ook een expo uitgewerkt. 

 

De omgeving, betekenis en functie van historische gebouwen zijn voortdurend in beweging. Deze expo volgt de herbestemmingstrajecten van elf Gentse monumenten, van de middeleeuwen tot vandaag. De actuele debatten over hun behoud en beheer in een meerstemmige samenleving leren ons meer over de beeldvorming rond erfgoed en over de relatie van de samenleving met haar verleden.

Sint-Baafsabdij - Baudelooabdij - Duivelsteen - Gravensteen - Het Pand - Rommelaere Instituut - Leopoldskazerne - Sint-Annakerk - Sint-Jozefkerk - Vynckier-site

De herbestemmingstrajecten van 10 Gentse erfgoedsites uitgespit

Gent Herbestemt loopt parallel aan de Verleden Week, de projectweek van de hele opleiding. De Expo introduceert de spanningsvelden die bij herbestemming van erfgoed opduiken en de tentoonstellingsmakers geven rondleidingen op maat aan de Verleden Week-ateliers. Zo zijn studenten en medewerkers van Verleden Week voorbereid om hun eigen erfgoedsites verspreid over de Lage landen te onderzoeken.

 

Dit thema is sowieso interessant. Vooral als het over Sint-Anna gaat, ben ik erbij. Het is leuk gedaan, een duidelijke, didactische opstelling. Verhelderende teksten en bijbehorende afbeeldingen. Leuk als inleiding op de thematiek. Maar diepgaand is het niet en de details zijn niet in orde. Inhoudelijk zitten er onzorgvuldigheden en dat zou niet mogen in een expo met een expliciet didactisch doel. 

 

Het begint bij de eerste vermelding van de Sint-Annakerk. Geen aandacht voor de voorgeschiedenis. Geen aandacht voor waarom en hoe de kerk tot stand kwam. En dan de casual vermelding dat de kerk "een neobyzantijnse gedaante" krijgt. 

 

Bij deze tekst staan zeven oude postkaarten van de kerk, dan moet de makers van deze tentoonstelling toch zelf zien dat die aanduiding niet klopt. Je kan toch niet zeggen dat de gevel neobyzantijns is? 

De Sint-Annakerk is een typevoorbeeld van het eclecticisme, romaanse en gotische stijlkenmerken, neogotisch beeldhouwwerk in de kerk, neobyzantijnse schilderingen en zelfs enkele art deco-elementen. 

 
Wat verderop vinden we fiches per herbestemd pand, met een tijdlijn. De tijdlijn voor Sint-Anna is tamelijk merkwaardig. Wederom geen voorgeschiedenis. 1853, wederom met 'neobyzantijnse stijl'. En dan, helemaal niets tot 2019. In 2019 'Eerste plannen voor de herbestemming van de kerk'. Jammer dat er nergens een bronvermelding te vinden is, want ik ben wel benieuwd waar deze datering op gebaseerd zou zijn. In 2019 werd bekend gemaakt dat Consortium Markthal de 'voorkeursbieder' was en dat er met hen verder zou gepraat worden. Maar dat kan je toch moeilijk "eerste plannen" noemen? De eerste concrete plannen voor deze voorlopig nog steeds kandidaat-overnemer. Hopelijk denken de onderzoekers en studenten niet dat de eerste plannen voor de herbestemming van de kerk dan pas gemaakt zouden zijn. 

De tijdlijn op het einde van de tentoonstelling is nog het merkwaardigst van al. Bij de Leopoldkazerne laten ze het verhaal teruggaan tot de 17de eeuw. Bij de Sint-Annakerk begint het verhaal in 1853. Terwijl het verhaal van de Sint-Annakerk teruggaat tot de vroege 13de eeuw.

 

Het verhaal van Sint-Anna is 'blauw', hetgeen staat voor kerk/klooster, tot 2021. Geen idee waarom het blauw dan stopt. Geen enkele indicatie waarop dat zou gebaseerd zijn. En vooral duidelijkheid, het klopt niet. 

 

Nog een laatste frustratie: in de 'tentoonstelling' stonden wat religieuze gebruiksvoorwerpen, uit Zwijndrecht, zo vermelde bijbehorende tekst. Het stond 'symbool' voor her te bestemmen roerend erfgoed uit Sint-Anna en het Heilig Hart. Met daarbij de merkwaardige en veralgemenende zin 'Dergelijke objecten komen, wanneer ze niet zo waardevol zijn, geregeld in het brocantecircuit terecht'. Wederom geen enkele aanduiding waar deze stelling op gebaseerd zou zijn. Des te pijnlijker omdat de protestgroep een compleet ongefundeerde lastercampagne had opgezet nadat de violist in een videoboodschap ten onrechte beweerde dat 'de kerkfabriek' de inboedel van de kerk aan het verkopen was (link). 

 

Hebben de tentoonstellingsmakers enige poging gedaan om 'liturgische objecten' uit Sint-Anna of het Heilig Hart te ontlenen? Dat zou toch zinvoller geweest zijn dan random voorwerpen uit een privécollectie. 

neutraliteit is onmogelijk

Democracy Now brengt deze week hulde aan de Amerikaanse historicus Howard Zinn. De nadruk in deze zeer bekijkenswaardige reportage licht op het vredesactivisme van Zinn. 

We remember the legendary historian, author, professor, playwright and activist Howard Zinn, who was born 100 years ago today. Zinn was a regular guest on Democracy Now! from the start of the program in 1996 up until his death in 2010 at age 87. After witnessing the horrors of World War II as a bombardier, Zinn became a peace and justice activist who picketed with his students at Spelman College during the civil rights movement and joined in actions such as opposing the Vietnam War. He later spoke out against the U.S. wars in Afghanistan and Iraq. "I believe neutrality is impossible, because the world is already moving in certain directions. Wars are going on. Children are starving," Zinn said in a 2005 interview. "To be neutral … is to collaborate with whatever is going on, to allow it to happen." His classic book, "A People's History of the United States," retells the country's history from the perspective of everyday people who resisted oppression and exploitation by more powerful forces.  

 

Over het nut van geschiedenis op school

Een tijdje terug, op 20 november, zat ik in een panel over het nut van geschiedenis op school. 

Een gesprek over hoe je geschiedenisonderwijs boeiend houdt én relevant, over eurocentrisme, over hoe je koloniale geschiedenis brengt en over het neerhalen van beelden. 

Er wordt tegenwoordig nogal vaak het verwijt geuit dat de leerlingen geen kennis meer meekrijgen, of dat "het niveau" gedaald zou zijn. 

Een stelling die ik graag onderuit haal. Een stelling die niet gebaseerd is op feiten, noch op data en harde gegevens. In de plaats daarvan krijg je heel wat anekdotiek. Ik ondergraaf die gemeenplaats graag met een eigen anekdote. 

"In mijn tijd", toen ik zelf in de middelbare schoolbanken zat, waren er heel wat feiten te kennen, heel wat van buiten te kennen. Geschiedenis was bij uitstek een blokvak, begrippen en data. Ik kan mij nog levendig herinneren hoe we in het derde middelbaar uitgebreid kennis maakten met de hofhouding van Karel de Grote. 

Ter illustratie, de relevante bladzijde uit Tijdeigen 3, 1991. 

Ik kan mij nog levendig herinneren hoe wij de verschillende begrippen van buiten moesten kennen, de seneschalk, de stalgraaf, de kamenier,... 

Tegenwoordig is hier gelukkig niets meer van terug te vinden in de handboeken geschiedenis 3.

Als je "kennis" en "niveau" gaat meten door het aantal woordjes en begrippen dat de leerlingen moeten kennen, tja, dan ga je inderdaad een daling meten. Maar dat slaat toch op niets. Who cares dat scholieren het begrip seneschalk niet kennen. 

En doordat er minder tijd verloren gaat aan zinloze begrippen, kan er tijd gemaakt worden om de leerlingen kennis te laten maken met China en India, de opkomst, de structuur en de val van de rijken der Mongolen. De economie van Timboektoe, de Omajjaden en de Abbasiden, de opkomst van Sedjoeken en ga zo maar door.

Over deze en andere dingen hadden we het dus. Voor de liefhebbers, een beknopt verslag.

Juneteenth, July 4th, and the Vestiges of Slavery in America

 

Democracy Now! · Juneteenth, July 4th, and the Vestiges of Slavery in America

Last Week Tonight over het Geschiedenisonderwijs

"History, when taught well, shows us how to improve the world, but history, when taught poorly, falsely claims there is nothing to improve."

Last Week Tonight, de uitstekende comedy-actualiteitenshow van John Oliver, brengt deze week een zeer bekijkenswaardig stuk over het geschiedenisonderwijs. We hebben net onze eigen 'discussie' gehad over de plaats van het koloniaal verleden in ons geschiedenisonderwijs. Het is te zeggen een eerste aanzet van een discussie met de gebruikelijke vijf opiniestukken en een minister die alle argumenten van specialisten straal negeerde om de eigen politieke punten door te drukken.

"Negeren van zaken uit het verleden die je niet aanstaan, maakt slachtoffers."

 

 Je kan de 'onaangename' kanten van het verleden niet gewoon negeren. "A history without white supremacy is a white supremacist history."

1302 Middeleeuwse revolutionairen en de Vlaamse identiteit

11 juli, Vlaamse feestdag. Een dag waarop helaas vaak meer gepolariseerd wordt dan gefeest.

Prof. dr. Jan Dumolyn liet zijn, immer beluisterenswaardige, licht schijnen op 11 juli 1302.

1302 maakt deel uit van een tweede golf opstanden waarbij de volksklassen in de steden gebruik maakten van tegenstellingen binnen de elites om meer macht te verwerven in het bestuur van de steden. Er speelde immers tegelijk een typisch feodaal conflict, tussen de koning van Frankrijk en de Graaf van Vlaanderen. Die laatste weigerde zich te onderwerpen aan de koning. Vergis u niet: die graaf van Vlaanderen, Gwijde van Dampierre, sprak geen woord Nederlands.
Op dat conflict enten zich de spanningen tussen de groepen in de steden. De koning van Frankrijk zocht steun bij de handelsklasse in de steden. De volksklasse wilde eerst de graaf niet steunen, maar toen ontstond er een vreemd bondgenootschap: tussen het huis van Dampierre en Pieter De Coninck, een authentieke rebel.

Jan Dumolyn gaat ook in op de discussie rond 'identiteit'.

Het echte probleem is niet de rol van ‘het Westen’ in de geschiedenis, maar het imperialistische en kapitalistische systeem. Dat heeft in zijn meedogenloze accumulatie de mensen hier in de fabrieken gestoken en de mensen van het Zuiden op een gruwelijke manier onderworpen en tot slaaf gemaakt. En dat gebeurde op een veel grotere schaal en op een veel intensievere manier dan tot dan toe in de slavernij het geval was geweest.
Maar dat kapitalisme was natuurlijk ook hier aan het werk, met de proletarisering van de bevolking tijdens de negentiende eeuw. Dat had gevolgen voor de voorouders van negentig procent van de bevolking hier. Hun handen werden niet afgehakt. Maar ze zaten wel twaalf tot zestien uur per dag in de fabriek, en hun kinderen ook. Keuterboerkes leden honger op hun veld en emigreerden naar Amerika. Oké, dat was minder erg dan slavernij. Maar ze waren ook slachtoffer van een bepaalde economische en politieke orde.

Tegenover ideologie moet je geen andere ideologie plaatsen, maar wetenschap. Een van de beste voorbeelden daarvan: de eerste politieke tekst die we in het Nederlands terugvonden, opgesteld in 1280 in Damme, de voorhaven van Brugge, tijdens de eerste golf van opstanden. Die is een eisenbundel van het volk.
De Dammenaren stelden in het document eisen aan de lokale schepenen. Die misbruikten hun macht: ze lieten kasseien leggen op de weg waar zij woonden of staken geld van openbare werken in eigen zak. Het interessantste is dat de bevolking zich uitsprak tegen consumptiebelastingen op bier en wijn. Ze vonden die niet eerlijk, want dat was een regressieve belasting, die arme mensen meer treft dan tallia’s, taksen op vermogen. In de dertiende eeuw hadden die burgers dus al het inzicht dat btw gewone mensen zwaarder treft dan een progressieve belasting, terwijl in Terzake amper eens uitgelegd wordt wat voor verschillende soorten belastingen er zijn. In Damme, in 1280, had men al inzicht in fiscale mechanismen. Dat weet niemand. Als we over standbeelden spreken: ik zou er een maken voor die anonieme rebelse gemeentenaren van Damme.

Dat is een ander verhaal dat je brengt, een lezing van de geschiedenis van de gewone man en vrouw. History from below uit de Vlaamse middeleeuwen.
Gebeurtenissen zijn het schuim op de baren van de geschiedenis. De Guldensporenslag is een slag van ridders tegen ambachtslieden, maar wordt voortgestuwd door een puls die dieper is, de getijdenwerking van de zee.

Het universele streven naar emancipatie, naar een waardig bestaan, is de factor die altijd terugkeert in de geschiedenis. Black Lives Matter gaat niet alleen over George Floyd of ingewikkelde theorieën over wit privilege. Het gaat over een waardig leven, veilig zijn, kunnen eten, in vrijheid leven en niet vernederd worden. Er is te weinig aandacht voor de koloniale geschiedenis in het onderwijs, dat klopt. Maar er is ook veel te weinig aandacht voor de geschiedenis van de arbeidersbeweging. Wat heb jij geleerd over de negentiende-eeuwse socialisten?

We moeten komen tot een verhaal dat de “eigen” geschiedenis juister voorstelt, met de positieve en negatieve kanten, gebaseerd op de feiten.

Een serieuze aanrader. Lees het volledige artikel Op de Vlaamse feestdag herdenken we de bolsjewieken van de middeleeuwen

Congo60

Congolese Onafhankelijkheidsdag!

Vallende Leopoldbeelden en een minister die actief zorgt dat kolonisatie niet in de eindtermen staat, dan besteden we maar beter voldoende aandacht aan Patrice Lumumba, de dappere vrouwen en mannen die vochten voor de onafhankelijkheid en de prachtige Congolese cultuur.

Lumumba, l'histoire, 1960 door Harko Vande Loock


Bij feest hoort uiteraard ook muziek.

Radio Mukambo maakte een DepenDance Special

Niets leren van de geschiedenis

In Mo* staat een zeer lezenswaardige column van Bieke Purnelle. Met veel plezier neem ik hier een stuk over, over de geschiedenis en het geschiedenisonderwijs.

Misschien kijken wij al ons hele leven teveel naar “de geschiedenis” als naar de stenen tafelen. Toch is ze opgetekend en gedeeld door mensen, met vooroordelen, een half perspectief en soms een eigen agenda.

Wie de ontwikkeling van het geschiedenisonderwijs bestudeert, leert dat die al eeuwen wordt gestuurd met ideologische en politieke motieven. Eind achttiende eeuw wilde de staat “nuttige”, volgzame en moreel bewuste burgers voortbrengen, een doel dat nagestreefd werd door geschiedenisboeken te vullen met heldhaftig gedrag van patriotten. In tijden van verzuiling eisten katholieke normen een prominente plaats op in de geschiedenisles.
Waarover niet gesproken werd was een bewuste keuze.

Wiens geschiedenis tekenen we op, vertellen en bewaren we? Een bepaald, afgebakend historisch perspectief is altijd de norm geweest, werd zelden in vraag gesteld. Maar dat het altijd al zo was, maakt het niet neutraal. De geschiedenis leert niet, maar conserveert enkel wat de auteurs willen bewaren.

Het zijn de tegenstellingen die een samenleving maken tot wat ze is. Elk feit, elke gebeurtenis heeft verschillende perspectieven. De schaduwkanten van ons verleden hebben nood aan een breed perspectief. Het hele verhaal moet worden verteld. Dan pas kunnen we begrijpen; dan pas kunnen we helen. Geschiedenis niet gaat om schuld en boete, helden en beulen, schaamte of trots, maar om historisch besef en inzicht in het heden, in de hoop dat we beter kunnen doen, dat we misschien zelfs kunnen vergeven. Ik zie mannen in strak gestreken pak en met een vlijmscherpe haarlijn slogans en leuzen scanderen waar velen na driekwart eeuw nog niet van zijn hersteld. Ze overbevolken krantenpagina’s en televisieprogramma’s, moeten nooit smeken om de microfoon. Ik hoop dat de geschiedenis niet vergeet te vertellen wie de mensen waren die de tegenstellingen probeerden te overstijgen en de haat bestreden, onversterkt en ver weg van het licht van de schijnwerpers.

Lees vooral de volledige column.

Liechtenstein - schulden en hekserij

Op deze fraaie maandag, een kijkenswaardige, korte, documentaire over een duistere episode in de voorgeschiedenis van Liechtenstein.







Fascinerend toch hoe de wortels van 'onze beschaving' en 'onze normen en waarden' niet veel voorstellen als je even de tijd neemt om naar die 'wortels' te kijken.

börek tijd

Beste vrienden, op deze uiterst fraaie zondag brengen we een zeer smakelijk onderwerp.

Vandaag aandacht voor de Börek. In HistoryToday staat deze editie een lezenswaardig artikel over 'de geschiedenis van de börek'.

During the reign of Sultan Mehmet IV (r. 1648-87), the Dîvân-ı Hümâyûn (imperial council) would meet every other morning in a domed chamber of the Topkapi Palace. When the Grand Vizier and his ministers had dealt with affairs of state, they would sit down to a magnificent lunch. Like the palace itself, the meal was a microcosm of the Ottoman Empire. There were six courses, each more sumptuous than the last. First came dane, a fragrant rice, known elsewhere as pilaf. Then there was şurba-ı makiyan (chicken soup), followed by çömlek aşi (a delicate stew, made from lamb or beef). After this came a sweet dish, such as baklava or muhalebbi (milk pudding); and, to round it off, there was a kebab or köfte. The centrepiece of the whole meal, however, was börek – a savoury pastry made from yufka (a delicate, filo-like dough) and filled with feta cheese, parsley, chicken, minced meat and, occasionally, a few vegetables, such as potato, spinach, leek or courgette. Delicate yet flavoursome, it was revered as the culinary epitome of Ottoman culture: a taste of poetic refinement, courtly elegance and timeless urbanity.
But nothing could have been further from the truth. Despite the pretensions of its imperial panegyrists, börek was neither uniquely Ottoman, nor distinctively metropolitan. For centuries, it had been the food of nomads and wanderers. Cooked over campfires, it had been carried in knapsacks from Beijing to Barcelona, from Modena to the Maghreb. Though it had found its way onto the table of khans and kings, it was – and would remain – a culinary witness to generations of migration, conquest and displacement.

A taste of the steppe

Börek’s origins are, admittedly, poorly attested. Only a handful of documents survive from before the mid-12th century; the scattered remains that have come down to us contain few clues about where and when it first appeared. There are plenty of theories. Among the most common is that it derived from the Byzantine plakous – a type of flat cake, descended from the Roman placenta, consisting of two sheets of pastry, stuffed with honey and cheese or chopped nuts. But recent ethnographic research suggests that it is more likely to have been invented by the nomadic Turks of Central Asia at some point before the seventh century.
Börek reflected the harsh life of the herdsmen. Cooked on a saj – a flat-iron griddle, suspended over an open fire or placed on hot stones – it required only those limited foodstuffs which were available on the steppe: the butter and cheese they made themselves from the milk of sheep and goats; the parsley which grew wild in the plains; and the grains that could be bought – or bartered – in markets.
But börek was also a testament to their desire for a more settled existence. Though the Turkic peoples were – and always have been – fiercely proud of their itinerant culture, they could not help envying the comforts of the city, especially the thick oven-baked bread they encountered at market-time. As Charles Perry has noted, they soon gained ‘an obsessive interest’ in making it for themselves. Since they had no ovens of their own, however, they had to emulate its fluffy texture by layering their dough as many times as they could before stuffing it with a savoury filling and frying it.
It was perhaps from this unusual technique that börek took its name. According to the Austrian Turcologist, Andrea Tietze, ‘börek’ comes from the Persian ‘bûrak’, which referred to any dish made with yufka. This, in turn, probably came from the Turkic root, bur-, meaning ‘to twist’ – an allusion to the way thin sheets of dough had to be manipulated to produce a layered effect.

There and back again

It was not long before börek began spreading its wings. From the early seventh century onwards, the various Turkic peoples began migrating westwards across Central Asia, taking their favourite pastry with them. Within a matter of decades, the Gökturks – having already established control over most of Siberia – had reached the Aral Sea; the Khazars had settled in the Caucasus; and the Bulgars had carried börek into what is today Ukraine. Still organised along nomadic lines, few of the states they founded lasted long. But by the early 11th century, the Seljuks had introduced it not only to Persia, but also to areas of Eastern Anatolia formerly occupied by the Byzantine Empire.
No longer confined to the steppe, börek began to change. Though yufka remained its defining component, fillings were adapted to suit the tastes of new consumers and reflect the availability of produce. In the Black Sea city of Trabzon, for example, anchovies were used; in Erzurum, high up in the mountains, foxtail lily leaves were a favourite.

Yet no sooner had börek begun to flourish in the West than the Turkic migrations were brought to a juddering halt. In the early 13th century, the Mongols – another nomadic people – swept across Asia. After conquering Siberia and the Western Liao, they breezed through Persia and pushed on towards Anatolia. In 1243 the already weakened Seljuk sultanate was destroyed; and within a few years, almost the whole of the peninsula had been overrun.
The Mongols were, however, adept at assimilating the culture of those they subjugated. Food was no exception and börek seems to have quickly caught their fancy. Carrying it back to Central Asia, along with an army of Turkic pastry cooks, they adapted it to suit their own, eclectic tastes and transformed it into a dish fit for the khan.
Within a matter of decades, börek had become a staple of court cuisine in Mongol-ruled China. A testimony to its renown is found in the Yinshan Zhengyao (‘Dietary Principles’). Written around 1300 by the court dietician Hu Sihui, this treatise was an attempt to apply Chinese and Islamic culinary theory to the Mongols’ favourite foods and included at least three different recipes for börek, each at considerable remove from Turkic tradition. Of these, the most striking was for a type of sweet börek called cakaril pirak, made from a number of ingredients distinctive to Chinese cooking, but little used in Turkic cuisine: ‘sweet cakes’, honey and walnut. It was also cooked in an oven rather than over the traditional fire.

From börek to burek

But börek had not been forgotten in its old homeland. Permitted to live according to their own customs, the Turkic peoples had continued to enjoy it throughout the Mongol occupation. When the last relics of the western khanates eventually disintegrated in the mid-14th century, the ensuing resurgence of cultural self-confidence carried it to new heights of popularity, especially in Persia and the Caucasus. At the Timurid court in Samarkand it enjoyed such esteem that it soon rivalled pilaf as a staple. In the late 14th or early 15th century, Būshāq At’ima wrote a humorous poem, in which he described a fictional battle between börek and the rice.
In Anatolia, börek’s popularity was exceeded by the renewal of its wanderlust. As Mongol authority crumbled, the peninsula had fallen under the sway of innumerable different Turkic groups, each headed by a bey (chieftain) and each equally fond of börek. For a time, these had warred among themselves; but by the late 1350s, the Ottomans had begun to predominate. Gaining control first of Bithynia and the Aegean coast, they pushed into Eastern Thrace and on towards the Balkans, capturing Adrianople in 1362 and forcing the Serbians to accept vassalage in 1386. Despite a few setbacks in the decades which followed, they seemed unstoppable. Under Murad II they steadily extended their sway over Eastern Anatolia and Northern Greece and, in 1453, conquered the greatest prize of all – Constantinople.
Faced with the task of consolidating their diverse realms, the Ottoman sultans embraced a similar approach to that of the Mongols. Though profoundly Persian in their outlook, they eagerly adopted and modified the cultures – and cuisines – of those they had conquered. At the same time, the acquisition of new territories and the expansion of the imperial bureaucracy also served to disseminate the Ottomans’ own customs, including their love for börek. In Istanbul, it was to enjoy a particular vogue. In the early 16th century there were four börek shops for every bakery; whole sheets of the dish could be bought in the streets. With their usual sense of refinement, the citizenry soon developed an eye for quality, so much so that, within a few years, three börek makers – Pervâne, Üveys and Mustapha – were even prosecuted for not stuffing their pastries with enough filling. Though it was as common a sight in the homes of paupers as at the Grand Vizier’s table, it was soon the object of intense pride. Verses would be written about it and exalted figures, such as Ahmed Câvid (d.1803), the court historian to Selim III, would pride themselves on making their own.
Börek also put down roots elsewhere, especially in Greece, the Balkans and Crimea. There, it merged with local cuisines to assume new forms and new names. In Bosnia, where the Ottoman occupation was often fraught with conflict,  burek was twisted into a spiral and stuffed with meat, cottage cheese, spinach or potatoes. In Crete, boureki came to be based on courgettes and feta. Among the Tatars, çibörek (‘delicious börek’) resembled a baked flatbread, filled with lamb, onions and spices. Thanks to expansion along the North African coast, versions even began to appear in modern Tunisia and Algeria.

The journey continues

Börek’s journey was not yet over, however. On the other side of the Mediterranean, forces were conspiring to draw it further afield and transform it even more radically.
Barely 40 years after the fall of Constantinople, the Jewish people were expelled from Spain by the ‘Christian monarchs’, Ferdinand and Isabella. Some of those who fled took refuge in Italy, others in Egypt or the Levant. But most settled in Istanbul – attracted by the Ottomans’ tolerance of other religions. At first, they were wary of börek, preferring to stick to the heavy, crescent-shaped empanadas they had brought with them from the Iberian peninsula. But in time, they warmed to it. Combining empanadas with börek, they produced a hybrid dish called borekas. These were made with a much thicker dough and were shaped like a half-moon. A variety of fillings were used, too; but so as to make sure that no one violated dietary laws by eating cheese borekas with meat, distinctive toppings were developed to distinguish between them.
By the 18th and 19th centuries, however, the Ottomans’ former tolerance had given way to a rising tide of antisemitism and a growing number of Istanbul’s Jews were obliged to flee. Capitalising on strong commercial ties with Venice and the cities of the Romagna, many put down roots in Ferrara and Modena – where there were already large Jewish populations – taking borekas with them. Once again, these were adapted to local tastes, and given a new name (burricche) and, by the end of the First World War, they had already become something of a local speciality – so much so that they would later appear in Giorgio Bassani’s celebrated novel Il giardino dei Finzi Conti (1962).

Unique varieties

Since then, börek has continued to evolve. Despite the centralisation which occurred after the collapse of the Ottoman Empire following the First World War, each region of Turkey has retained its own sense of cultural identity – and its own unique variety of börek. Rize province, for example, specialises in Laz böreği, a sweet pastry, filled with custard and dusted with sugar; in the Sarıyer district of Istanbul, the local version is made into short, fat rolls – perfect for eating on the go – and stuffed with meat, feta cheese and potato or spinach. Political and technological changes have also contrived to spread börek – and its derivatives – around the world. Sephardic bourekas – crammed with chicken, peas and tuna, or mushrooms and pumpkin – are a popular snack in Israel, while the Turkish diaspora of the 1960s has ensured that equally inventive versions are as common a sight on the streets of London, Berlin and New York as in Edirne and Ankara.
For as long as people roam, börek will go on changing. It will be eaten by new consumers; it will adapt to new tastes; and, like Ottoman poetry, it will assume ever richer and more varied forms. Yet it will forever be marked by the wanderer’s life and is a sobering reminder never to forget the hardship of those who have been forced from their homes and those who live beneath the stars.

Bovenstaand stuk werd geschreven door dr Alexander Lee, van het Centre for the Study of the Renaissance van de University of Warwick.

White at the Museum

Vandaag een zeer bekijkenswaardige reportage van het Amerikaanse 'liberal' humoristisch actualiteitsprogramma Full Frontal.




Een zeer interessante reportage over white supremacy, (kunst)geschiedenis en racisme.

Met dr. Marco Leona van het Met. Met de zeer straffe dr. Chenjerai Kumanyika (twitter). En met de zeer volgenswaardige dr. Sarah Bond (twitter, wikipedia, haar eigen website: History From Below, lezenswaardige stukken bij Forbes en hyperallergic).

#SamanthaBee #FullFrontalSamB

Tutivillus en Piers Plowman

Vandaag, beste vrienden, een artikel uit History Today over eenieders favoriete demon Tutivillus.

William Langland’s 14th-century poem Piers Plowman opens with a vision, witnessed by a dreamer as he slumbers on the Malvern Hills. He sees before him a ‘fair field full of folk’, of many classes and professions, ‘working and wandering as the world asketh’ – a vision of the whole of human society. But almost the first thing he realises is that this labour is not fairly distributed: some people work hard yet barely have enough to eat, while others selfishly squander what the labourers toil for.

A wise teacher appears and explains to the dreamer that the root of this injustice is greed. Over-consumption by some people means there isn’t enough to go around, she says; the bountiful resources of the earth can provide enough for everyone, but only if people do not consume more than they need. Her solution is to remember that ‘measure is medicine’: moderation is healthy for the soul and the body, for the individual and for society at large.
In a time when famine was a real danger, this poem’s anger about immoderate consumption and waste of food was a challenging response to a pressing social problem. But Langland’s radical poem is concerned with injustice of all kinds and greed forms part of its diagnosis for many contemporary social ills, including corruption in the law, government and church. Over-consumption and excessive desire for anything, even things good in themselves, can cause problems – not only food but money, power and pleasure, too.
This poem speaks to our own time as boldly as to the problems of the 14th century. Almost every day seems to bring a news story about attempts to reign in over-consumption: plans to help the environment by banning plastic or taxing red meat, or discussions about whether we should all be trying to limit our screen time and consumption of social media.
The problem is, as Piers Plowman goes on to explore, solutions imposed from outside can only do so much. Moderation has to come from within, but it demands a self-control which is difficult to learn. Over centuries, the medieval church had developed practices intended to help believers confront and master the gluttonous desires of the human heart: confession, penance and voluntary self-denial, aiming to teach people to rule their desires rather than be ruled by them. But Langland’s fierce satire shows how even those practices could become corrupted; perhaps we should not set too much store by so-called ‘sin taxes’, either.
Most striking is how the poem unites its concern about waste and excess with the dangers of squandering more intangible resources: time and words. The dreamer is warned that ‘spilling’ time and speech mindlessly is about the worst thing you can do. Each person’s time, after all, is a finite resource: we only have a certain number of hours in our lives, so it matters how we choose to spend them.
Wasting words is still worse, the dreamer is told, because speech is precious, even sacred. To make this point, the poem describes speech with a series of beautiful metaphors: it is a joyous ‘game of heaven’ and a ‘spire of grace’, a green shoot alive with possibility and hope. Words are imagined as ‘God’s gleeman’ (‘minstrel’) and his musical instrument, a ‘fiddle’, which needs to be tuned and tempered properly before it can make the music for which it was designed. These metaphors imagine words as a source of delight and pleasure. It is because they are so beautiful and powerful that it is wrong to waste them.
This poem’s concern with wasteful words is part of a wider conversation in medieval society about the misuse of speech. Many medieval writers condemn what they call ‘janglers’ – an expressive descriptor for people who use words in a wasteful or destructive way, by idle chatter, spreading gossip and slander, or by hurting other people. This concern was personified by the story of the devil Titivillus, a demon whose speciality was keeping track of sinful words. He was said to go around the world collecting idle words (and even scribal errors, the medieval equivalent of careless typos) and gathering them up in a sack, so that their speakers could be held accountable for them at Judgement Day. This, too, feels disconcertingly timely: what would Titivillus collect today but hasty, intemperate, or ill-considered tweets?

Geschreven door Eleanor Parker, docent middeleeuwse Engelse literatuur aan Brasenose College in Oxford en verschenen in History Today Volume 69 Issue 3 March