middenveld, intellectuelen en politici tegen het hoofddoekenverbod

Een impressionante lijst intellectuelen en toppolitici spraken zich dit weekend uit tegen het hoofddoekenverbod en voor een terugkeer van het respect. Ik ben onder de indruk.

Het opiniestuk werd onderschreven door: Patrick Loobuyck (Moraalfilosoof UGent en UA), Johan Ackaert (UHasselt), Herman Balthazar (Eregouverneur O-Vlaanderen, voorz .Stichting G. Kreveld), Frank Beke (Ereburgemeester Gent), Eva Brems (UGent), Mohamed Chakkar (Voorzitter Federatie voor Marokkaanse Verenigingen), Rik Coolsaet (UGent), Jean-Luc Dehaene (Europarlementslid), Paul De Hert (VUB), Henk de Smaele (UA), Patrick Develtere (KU Leuven, HIVA), Carl Devos (UGent), Jan De Volder (Tertio), Mark Elchardus (VUB), Mark Eyskens (Minister van Staat), Jos Geysels (Minister van Staat), Gie Goris (Hoofdredacteur Mo*), Rosalie Heens (Motief vzw), Marleen Heysse (Dir. Vlaams Minderhedencentrum), Dirk Holemans (Hoofdredacteur Oikos), Meryem Kaçar (Gewezen senator en gemeenteraadslid Gent), Ceylan Kara (Voorzitter van FZO-Vl, Federatie van Zelforganisaties in Vlaanderen), Herman Lauwers (Voorzitter Stichting Lodewijk de Raet), Johan Leman (KU Leuven), Dries Lesage (UGent), Guy Liagre (Synodevoorzitter van de Verenigde Protestantse Kerk), Dany Neudt (Kif Kif), Ides Nicaise (KU Leuven, HIVA), Walter Nonneman (Associatievoorzitter Universiteit en Hogescholen Antwerpen (AUHA)), Rik Pinxten (UGent), Patrick Vander Weyden (UGent/hoofdredacteur Samenleving en Politiek), Bruno Vanobbergen (Kinderrechtencommissaris), Jan Renders (Algemeen Voorzitter ACW), Dave Sinardet (UA), Daniël Termont (Burgemeester Gent), Guido Vanheeswijck (UA, voorzitter Centrum Pieter Gillis), Walter Van Herck (UA), Marc Vervenne (ererector KU Leuven), Sami Zemni (UGent), Walter Zinzen (Journalist), Steve Stevaert (Eregouverneur Limburg), Ann Demeulemeester (algemeen secretaris ACW).

Enkele passages:

Met groeiende bezorgdheid hebben wij het hoofddoekendebat van de afgelopen weken gevolgd. We betreuren dat de gebeurtenissen wonden hebben geslagen in onze samenleving.

In België krijgen levensbeschouwelijke uitingen en initiatieven in het openbare leven relatief veel ruimte. Denk aan de erkenning en ondersteuning van verschillende levensbeschouwingen, de subsidiëring van het confessionele onderwijs, de financiering van lessen in één bepaalde levensbeschouwing en de mediazendtijd. Dat in deze context de hoofddoek voorwerp wordt van zo'n grimmig debat, roept vragen op. We mogen niet in de val trappen om het principe van de radicale lekenstaat nu vooral op één levensbeschouwing toe te passen. Dan is het niet verwonderlijk dat de moslims zich geviseerd en ongelijk behandeld voelen.

Een centraal opgelegd verbod is een nederlaag voor het GO!, dat sinds 2006 het actief pluralisme in zijn vaandel draagt. In het pedagogische project van het GO! lezen we dat mensen van alle overtuigingen welkom zijn en dat hun eigenheid er gerespecteerd wordt. Het GO! beschouwt het actief omgaan met diversiteit 'als een meerwaarde en als een pijler van zijn onderwijs'. Het is onduidelijk hoe dit strookt met hun recente beslissing. Een verbod is niet niks en zou eerder de uitzondering moeten zijn dan regel. De vrijheid van mensen moet pas beknot worden als de vrijheid van anderen in het gedrang komt. Vrijheidsbeperkende maatregelen mogen bovendien niet op een drafje genomen worden. Ze vergen op zijn minst uitgebreid overleg met alle betrokkenen.

Wij roepen het GO! en de Antwerpse scholennetten op hun beslissingen te herzien en in overleg te treden met leerlingen, ouders en organisaties. Zo zou nagegaan moeten worden of op die sociale druk geen ander antwoord mogelijk is, namelijk een beleid dat degenen die druk uitoefenen, aanpakt. Hierbij zullen ook de allochtone jongens en ouders geresponsabiliseerd moeten worden.

Wij hebben ook bedenkingen bij de rol van de Staatsveiligheid. Het is vreemd dat een veiligheidsdienst in een maatschappelijke discussie wordt ingezet, laat staan uit individuele dossiers voorleest. Het hoofddoekendebat heeft op zich niets met de veiligheid van de staat te maken. Ook dit incident heeft wonden geslagen en het vertrouwen van mensen geschokt, en niet alleen bij de vrouw van imam Taouil.

De kwestie heeft ook de discussie over de plaats van de islam in onze samenleving op de spits gedreven. Het discours van de clash of civilizations haalt het steeds meer op een discours van overleg en dialoog. Al te vaak wordt de hele moslimbevolking zonder onderscheid voorgesteld als ondemocratisch en onwillig om zich te 'integreren', en dit terwijl de meesten onder hen een normaal leven willen leiden in onze moderne democratische samenleving. Deze veralgemening is niet meer het monopolie van extreemrechts. Dergelijk discours voedt de verbittering en het radicalisme aan alle kanten en bemoeilijkt het interne debat, zowel binnen de moslimgemeenschap als in de bredere samenleving. Wij roepen alle maatschappelijke verantwoordelijken op zich hiertegen veel uitdrukkelijker uit te spreken.

Door te focussen op de hoofddoek dreigt ook het echte inhoudelijke debat niet gevoerd te worden. Religies dreigen immers wel op meer punten op gespannen voet te staan met de erfenis van de Verlichting en ook die discussie moet gevoerd worden. Het moet echter gaan om een debat met elkaar, niet over elkaar.

De islam zal hoe dan ook deel blijven uitmaken van onze samenleving. We erkennen dat immigratie en multiculturaliteit tot spanningen kunnen leiden en dat samenleven in die context niet altijd een gemakkelijke oefening is. Deze moeilijkheden moeten openlijk aangekaart worden, maar tegelijk moeten we bruggen bouwen. In een sfeer van respect moeten alle discussiepunten op tafel kunnen komen.

De huidige hoofddoekendiscussie dreigt alleen maar verliezers op te leveren. Het vertrouwen van mensen in de overheid en de samenleving is geschaad. Dit is niet voor herhaling vatbaar.

diversiteit in theorie en praktijk

Ons landje mag dan wel fier zijn op zijn internationale karakter en grote talenkennis, en België mag terecht zeer fier zijn op haar verdraagzaamheid en neutraliteit die reeds bij haar ontstaan in de grondwet ingeschreven staan, de kloof tussen theorie en praktijk vind ik schokkend. België is een land waar alle inwoners gelijk zijn en waar alle geloofsovertuigingen op een gelijkwaardige manier behandeld worden, de praktijk is geheel en al verschillend. Diversiteit is nog steeds een papieren begrip, mooi voor in beleidsplannen en intentieverklaringen.
De vergelijking met de praktijk in het Verenigd Koninkrijk is me dunkt ronduit schokkend.
Pas op dat wil helemaal niet zeggen dat het daar rozegeur zou zijn, integendeel, het institutionele racisme en extreem-rechts krapuul tieren daar ook zeer weeldig.

Maar wat vind je van dit nieuws, de Palace Guards, je weet wel die mannekes in het rood met berenmutsen, die in de filmkes nooit mogen bewegen als ze op wacht staan. Wel sedert deze zomer kun je op wacht aan het Palace of aan de Tower Simranjit Singh en Sarvijt Singh tegenkomen, in een blauw uniform mét tulband.

Een van 's lands nationale symbolen worden gediversifeerd. En er zijn nog andere voorbeelden te geven, sikhs en moslims kunnen gediversifeerde politieuniformen aantrekken.

De tegenstelling met België kan me dunkt niet groter zijn, hier krijgen jonge sikhs in het Gemeenschapsonderwijs te horen dat ze hun religieuze plichten moeten negeren en 'gewoon normaal leren doen'.

Kijk beste mensen, dat is nu juist diversiteit, rekening houden met het feit dat sommige mensen nu eenmaal religies aanhangen waarbij je bepaalde kledingvoorschriften in acht moet nemen, en er rekening mee houden dat sommige mensen die religie voorschrift ook hartstochtelijk willen naleven.

Tenslotte nog een citaat van Nadia Fadil, in het tijdschrift Mo*: "Wij moeten streven naar een maatschappij waar pluralisme –religieus, linguïstisch, etnisch of seksueel – ruimte krijgt en moslims niet in een bepaalde richting geduwd worden. Ook niet vanuit de moslimgemeenschap zelf. Garanderen dat je je identiteitsbeleving vrij kan invullen en niet in een keurslijf wordt geduwd, dat is voor mij pluralisme.
Hoofddoeken zijn een normaal onderdeel van onze maatschappij en het straatbeeld. Door hoofddoeken te verbieden, sturen scholen een verkeerd signaal uit, namelijk dat een hoofddoek niet normaal is en dat het toegestaan is om van mensen te verwachten dat ze hem afzetten om te kunnen meedoen. Jongeren moeten op school voorbereid worden op de complexe realiteit waar ze later sowieso mee te maken zullen hebben. Ze moeten leren normaal omgaan met de hoofddoek of hem zelfs zo normaal vinden dat ze het niet meer zien."

Gemeenschapsonderwijs zonder hoofddoeken

Het Gemeenschapsonderwijs verbiedt hoofddoeken en deed dat naar eigen zeggen in het kader van 'respect voor de religieuze opvattingen van de leerlingen'. Jawade, het GO slaagt erin om in haar persmededeling geen enkel argument te geven bij haar beslissing.

"Het GO! herbevestigt zijn respect voor de filosofische en/of religieuze opvattingen van de cursisten, de leerlingen en hun ouders.
Het GO! garandeert iedere leerling of cursist het recht op kwaliteitsvol en open onderwijs. Deze beslissing versterkt hun recht op gelijke onderwijskansen en op een objectieve, verantwoorde studiekeuze op basis van hun persoonlijkheid, interesses en talenten. Deze beslissing bevordert het gevoel van evenwaardigheid en voorkomt groepsvorming of segregatie op basis van uiterlijke levensbeschouwelijke kentekens.
De Raad onderstreept het belang van het actief pluralisme; namelijk het positief waarderen van verscheidenheid en diversiteit gebaseerd op wederzijds respect, scheiding van kerk en staat, universele rechten van de mens, vrijheid van het individu, vrijheid van meningsuiting, gelijkwaardigheid man/vrouw, homo/hetero, wetenschappelijk onderzoek. Het pedagogisch project van het GO! zorgt er onbetwistbaar voor dat onze personeelsleden, leerlingen en cursisten op een actief pluralistische wijze met elkaar omgaan."

Dat noemen ze iets zeggen en dan onmiddelijk het volledig tegenovergestelde zeggen.

BOEH! reageerde verbolgen:
"We achten deze beslissing niet opportuun omdat hiermee de aangegeven problemen niet worden opgelost en een verkeerd maatschappelijk signaal wordt gestuurd. De vrouwonvriendelijke en discriminerende regel is contradictorisch met het diversiteit- en emancipatiebeleid dat men nastreeft. Enerzijds bevordert men de uitsluiting van een specifieke groep jongeren die experimenteren met hun identiteit en al in een zwakke sociaal-economische positie vertoeven. Anderzijds dwingt men de moslimgemeenschap om een eigen onderwijsnetwerk in te richten, en dus te segregeren."

Het Minderhedenforum sprak van een Zwarte Dag voor de Democratie: "Het had van meer moed getuigd om een algemene regel uit te vaardigen die de hoofddoek toelaat in alle scholen. Dat was bovendien consistenter met het eigen pedagogisch project. Daarin is sprake van de nood aan een open geest, zonder vooroordelen, met belangstelling en respect voor ieders mening. Het Minderhedenforum noteert echter dat mensen van alle overtuigingen niet langer welkom zijn in het Gemeenschapsonderwijs zonder dat er aan hun eigenheid geraakt wordt. Als gelijkbegaafden gelijke ontwikkelingskansen moeten krijgen - een citaat uit het pedagogisch project van het GO! – moet men hier geen irrationele voorwaarde aan koppelen."

Er was veel te horen over de argumenten die de KAA-directeur naar boven had gehaald, een treffende respons werd geformuleerd door Nadia Fadil:

"Ik kies er bewust voor geen hoofddoek te dragen. En ik heb die vrijheid. Niemand belet mij om te gaan werken of om te gaan studeren. En ik word niet aangekeken op straat omwille van de keuze die ik heb gemaakt.

Maar ik voel dat die vrijheid steeds meer wordt ingeperkt. Dit omdat sinds een jaren een lelijk offensief wordt gevoerd. Een racistisch offensief. En dit in mijn naam en van anderen die, zoals ik, geen hoofddoek wensen te dragen.

Hierdoor word ik buiten mijn wil om in een ogenschijnlijk ‘kamp’ geplaatst – alsof het loutere feit dat ik geen hoofddoek draag zou betekenen dat ik onder druk sta, bevrijd moet worden, en racistische maatregelen die mijn gesluierde zusters moeten ondergaan zou steunen.

1) In het debat rond de hoofddoek, en in de argumenten die worden aangebracht om een verbodsbepaling te legitimeren, werd in de laatste episode die van de ‘sociale druk’ aangehaald.

Steeds meer jonge moslima’s kiezen ervoor vanuit hun religieuze overtuiging een hoofddoek te dragen. Bovendien wordt deze religieuze praktijk des te zichtbaarder door het maatschappelijk debat hierrond. Hierdoor wordt het door vele moslims en niet-moslims als één van de meest essentiele onderdelen van de Islamitische identiteit en praktijk gezien. Deze jongeren zijn kinderen van hun tijd, en reageren op de context die zich aandient. En dat laatste laat een sterke indruk na op vele jongeren en jonge meisjes, of ze nu een hoofddoek wensen te dragen of niet. Jongeren spreken elkaar hierop aan, en stellen elkaar vragen hiernaar.

Dat er sociale druk zou bestaan om de hoofddoek te dragen willen we niet ontkennen. Maar waarover hebben we het dan juist? Is het louter een kwestie van subculturen die bij alle jongeren bestaat, waarbij jongeren elkaar aanspreken en aanporren om zich op een bepaalde wijze te gedragen of kleden, of gaat het om meer? In de media krijgen we individuele verhalen te horen, maar eigenlijk weten we hier niet veel over. Over hoeveel gevallen gaat het? Hoe uit die druk zich? Waarover hebben we het juist?

Bovendien is het niet door de hoofddoek te verbieden dat die sociale druk als bij wonder zal verdwijnen.

Maar door naar sanctionerende maatregelen te grijpen sturen de scholen, en andere maatschappelijke instellingen, een verkeerd signaal.

Deze scholen geven immers één van de meest centrale onderdelen van hun pedagogisch project op: nl. jongeren leren omgaan met de waaier aan levensstijlen, en met de diversiteit rondom hen. Ze falen falikant in wat één van hun belangrijkste opdracht zou moeten zijn: jongeren tot mondige, geëmancipeerde en weerbare burgers vormen in de geglobaliseerde steden, waarin mensen worden geconfronteerd met verschillende talen, culturen en godsdiensten.

Door de hoofddoek te verbieden, en door het debat hierrond, worden jongeren beperkt in hun identitaire en religieuze zoektocht. Hun keuzemogelijkheden wordt op voorhand ingeperkt. Ze krijgen de boodschap mee dat ze niet langer welkom zijn van zodra ze bepaalde levenskeuzes maken.

Dit leidt tot een bijzonder ongezond en gepolariseerd maatschappelijk klimaat, waarbij jongeren langs alle kanten ‘onder druk’ worden gezet om een bepaalde keuze te maken. Ze mogen en kunnen niet langer zoals niet-moslimjongeren, op een vrijblijvende wijze experimenteren, of op autonome wijze hun identiteit vorm geven. Dat laatste zou nét het voorrecht moeten zijn van jong zijn, maar daar kunnen ze niet langer van genieten. Want elke keuze die ze maken wordt ineens zwaar geladen: een keuze voor een hoofddoek betekent uitsluiting, en de keuze om geen hoofddoek te dragen wordt steeds minder bespreekbaar. Dat laatste wordt ineens synoniem voor abdicatie.

2) Wanneer we het tenslotte over sociale druk hebben, vergeten we maar al te vaak die sociale druk die gesluierde vrouwen dagdagelijks ervaren. In dit geval gaat het om een maatschappelijk gestuurde en gesteunde sociale druk, om hun hoofddoek af te zetten. En deze wordt bovendien door allerhande juridische en administratieve maatregelen versterkt.

Vele gesluierde vrouwen geven hieraan toe en zetten hun hoofddoek af – omdat ze geen keuze hebben. En ze moeten leren omgaan met de pijn en vernedering die hiermee gepaard gaat indien ze willen verder studeren, en hun toekomstkansen niet willen vergooien.

Want vergis u niet: er staan nu misschien een aantal meisjes – terecht – te demonstreren voor de schoolpoorten, omdat ze weigeren zonder hun hoofddoek naar school te gaan. Maar voor elk gesluierd meisje dat de camera’s haalt omdat ze haar hoofddoek niet wil afzetten, zijn er tientallen – honderden – meisjes die dit wél doen, die hun hoofddoek wél afzetten. En die keer op keer deze vernedering ondergaan, en zich slepen naar een school waarin ze zich niet erkend noch gewenst voelen.

Deze maatschappelijke en institutionele druk om de hoofddoek af te zetten, en de gevolgen hiervan op de vrouwen die dit doen, haalt echter zelden de pers. Het blijft een onzichtbare pijn. Een dagelijkse vernedering, die velen in stilte ondergaan.

Dit is de maatschappij die we in naam van onze ‘gekoesterde vrijheden’ aan het vormen zijn. En dit is de boodschap die we telkens opnieuw aan gesluierde vrouwen, maar ook aan jongeren en de rest van onze maatschappij, meegeven: dat er voor vrouwen die de hoofddoek dragen geen plaats is in onze samenleving."

Zeer treffend verwoord vind ik dat.


Tragisch is ook altijd dat er steeds een boze wolf moet gezocht worden, deze keer is dat Imam Nordine Taouil. Van wat ik van hem gehoord had, geeft hij een zeer intelligente indruk, die doordacht en logische standpunten verdedigd.

De AEL verwoorde het trouwens als volgt:
Vlaanderen zal het zelf nooit leren. De Arabische en moslimgemeenschappen hebben de plicht Vlaanderen op te voeden inzake gelijkheid en emancipatie. Dat dit gaat met vallen en opstaan, met pijn en kwel, hoort bij de groeipijnen. Vlaanderen is diep gezonken en dient van zeer ver te komen alvorens multiculturaliteit een maatschappelijke realiteit wordt.
Waar AEL in het verleden heel de publieke opinie over zich heen kreeg met voorstellen die in eerste instantie de achtergestelde gemeenschappen op weg dienen te helpen en in het verlengde ervan de hele Vlaamse samenleving in evenwicht brengen is het vandaag Nordin Taouil die uitgeroepen wordt tot publieke vijand nummer 1.

Zelf zijn standpunt over moslimscholen vind ik zeer begrijpelijk:
"Het moet vrij onderwijs worden, erkend door de overheid. Wij zullen daar de lessenpakketten van het ministerie aanbieden. Iedereen zal er welkom zijn, moslims, katholieken, vrijzinnigen én meisjes met een hoofddoek. Hebben wij katholieke leerlingen, dan zullen wij voor een leraar godsdienst zorgen. Wij willen onderwijs aanbieden in totale openheid, met respect voor iedereen, waar iedereen kansen krijgt."

Dat politieke partijen en politici of zelf de minister zich wensen uit te spreken over de al dan niet wenselijk zijn van een moslimnet vind ik een ongelofelijk schande. Of je verplicht alle scholen toe te treden tot 1 enkel pluralistisch net of je laat eenieder de vrije schoolkeuze, dat is de keuze. De andere optie, enkel katholieken, joden, vrijzinnigen en antroposofen mogen een net oprichten, is een regelrechte discriminatie.

Afsluiten doen we met een zeer correcte uitspraak van iman Taouil:
"Denkt u dat wel of geen hoofddoek verschil maakt? Wanneer onze jongeren solliciteren worden ze maar al te vaak geweigerd wegens hun naam of kleur. De hoofddoek speelt daarin geen rol. Vlaanderen moet toleranter worden. Kijk naar Groot-Brittannië. Daar zie je moslimvrouwen met hoofddoek of sikhs met een tulband in alle openbare diensten. Hier zijn we lang zo ver nog niet. Wij ijveren voor een multiculturele samenleving waaraan ook wij ons steentje kunnen bijdragen, maar er moet ook rekening gehouden worden met de verschillen, met het geloof."

Ten slotte nog dit: ik pleit voor een eengemaakt pluralistisch overheidsnet waar kinderen, jongeren en personeelsleden hoofddoeken, keppels en kruisjes mogen dragen. En in de tussentijd: een verbod op het hoofddoekenverbod.