democratisering, gelijke kansen en 'diversiteit'

prof. dr. Ides Nicaise van het HIVA, heeft een opiniestuk geschreven over de triestige stand van zaken van de democratisering van ons onderwijs.
Deze tekst is een ware must en - mijns inziens - verplichte lectuur voor leerkrachten, ouders, scholieren en studenten.

Dit opiniestuk verscheen op DeWereldMorgen.be en in het steeds lezenswaardige magazine Verrekijkers.

Weg met ongelijkheid, lang leve de diversiteit?

Diversiteit is ‘in’. We spreken niet meer over democratisering van het onderwijs, en zelfs het refrein van de gelijke onderwijskansen is volgens sommigen afgezaagd. Is diversiteit misschien de nieuwe dekmantel voor een samenleving die ongelijkheid accepteert?

Diversiteit

In elk geval zijn nieuwe labels meer dan zomaar een nieuwe verpakking: ze weerspiegelen nieuwe visies. Hier gaat het om de gedachte dat mensen nu eenmaal van in de wieg verschillen, en dat het utopisch – soms zelfs verkeerd - is om die verschillen uit te willen vegen.

Allochtonen zijn meertalig, autisten kunnen goed concentreren op details, jongens evolueren anders dan meisjes… hoever willen we dan gaan in het gladstrijken van de ongelijkheid? Doen we de mensen geen geweld aan door hen per se gelijk te willen maken? Trouwens, zou de samenleving niet erg saai worden als iedereen op elkaar zou gelijken?

Het verschil tussen diversiteitsbenadering en gelijkheidsbenadering is te vatten in drie kenmerken:

Het eerste kenmerk gaat over kwalitatieve verschillen (niet ordinaal - ‘meer’ of ‘minder’ – maar ‘anders’) te vatten zijn. Ongelijkheid daarentegen wijst op kwantitatieve verschillen (de ene groep scoort minder goed op toetsen dan de andere).

Een tweede verschil in connotatie is dat diversiteit verwijst naar multidimensionale verschillen, terwijl ongelijkheid vaak ééndimensionaal wordt uitgedrukt. Al te vaak worden jongeren vastgepind op hun relatieve scores in wiskunde of taal. ASO-leerlingen scoren dan typisch beter dan hun leeftijdgenoten in het BSO. Wanneer worden er toetsen afgenomen in een sportdiscipline of houtbewerkingtechnieken?

Voor de maatschappij betekent diversiteit een verrijking, omdat verschillen elkaar aanvullen. Economen zouden wijzen op de theorie van de comparatieve voordelen: door specialisatie en vrije ruil ontstaan win-winsituaties.

Het is duidelijk dat de diversiteitsgedachte een verrassend nieuw licht werpt op verschillen tussen mensen. Toch wil ik hierbij enkele kritische geluiden laten horen.

Ongelijkheid tussen leerlingen

In naam van de diversiteit wordt beginnende leerkrachten op het hart gedrukt dat zij moeten differentiëren, zonder erbij te zeggen waarom of hoe. Je krijgt dan ook leerkrachten die overtuigd zijn dat zwakkere leerlingen op een trager tempo moeten leren, en hun ambities voor deze leerlingen verlagen.

Het is niet verwonderlijk dat de ongelijkheid tussen leerlingen daardoor vergroot. Ongelijkheid bestrijd je niet door om het even welke vorm van differentiatie. Je moet rekening houden met het ongelijke startniveau van leerlingen, maar ernaar streven dat de leercurven van leerlingen convergeren in plaats van te divergeren.

Jij bent beter met je handen

Bovendien blijken verschillen tussen individuen in verschillende vaardigheden vaak met elkaar samen te hangen: goede leerlingen in wiskunde zijn dat vaak ook in taal, en zelfs in muziek. Sociaal achtergestelde jongeren mogen dan bij geboorte bepaalde kostbare talenten hebben, vaak worden die door kansarmoede of discriminatie mee gefnuikt met de rest en scoren deze jongeren mettertijd over de hele lijn lager dan hun leeftijdgenoten uit bevoorrechte groepen.

Het vriendelijke label van diversiteit (’jij bent beter met je handen’) wordt dan de leugen waarmee men de ambitie laat varen om deze jongeren op te tillen tot waar hun genetische mogelijkheden misschien oorspronkelijk reikten.

Verschrompeld taalgevoel

Ik vrees ook dat ons onderwijs nog verre van rijp is voor de diversiteitsgedachte. Neem nu het Leerzorgdecreet: al meer dan tien jaar wordt er geruzied of het nu wel goed is om leerlingen met een beperking hun rechtmatige plaats in het regulier onderwijs te geven.

Of neem de meertaligheid van allochtonen: het mag bewezen zijn dat zij beter scoren op Frans of Engels, maar dat wordt nauwelijks in de verf gezet. Deze leerlingen worden op school gedwongen om niet alleen Frans en Engels, maar ook hun moedertaal opzij te zetten. Jonge allochtone ouders moeten in pover Nederlands met hun kinderen communiceren, waardoor het taalgevoel bij de kinderen verschrompelt. Meertalig onderwijs, onderwijs in eigen taal en cultuur, bicultureel onderwijs… worden afgebouwd.

Een ander voorbeeld is de levensbeschouwelijke diversiteit, die buitengewone kansen biedt tot wederzijdse kritische bevraging en herbronning. Veel Vlaamse scholen proberen ofwel in stereotiepe katholieke rituelen tot een maximale assimilatie te komen, ofwel verschuilen ze zich achter een steriele neutraliteitsgedachte en laten jongeren met hun zingevingsvragen in de kou staan. Negen op tien Vlaamse scholen laten door een hoofddoekenverbod aan jonge moslims voelen dat hun culturele en religieuze identiteit een bedreiging vormt voor henzelf en voor anderen.

En dan vraagt men zich af hoe het komt dat 40 procent van de allochtone jongeren hun secundair onderwijs niet voltooien. Of hoe diversiteit toch weer ongelijkheid wordt.

de prijs van het hoofddoekenverbod

Ides Nicaise, hoofd van het HIVA van KULeuven, neemt in De Morgen de gevolgen van het hoofddoekenverbod onder de loep.



enkele opmerkelijke passages:



Veel voorstanders van het hoofddoekenverbod zijn weldenkende Vlamingen. Ze zijn niet racistisch of islamofoob. Je vindt ze in alle politieke partijen, ook in sociale bewegingen. Voor deze mensen is de denkoefening hieronder bedoeld: wat kunnen de langetermijngevolgen van het hoofddoekenverbod in Vlaamse scholen zijn?



Nu al verlaten ongeveer vier op de tien allochtone jongeren de school zonder diploma, het valt te vrezen dat het hoofddoekenverbod dit probleem alleen maar zal aanwakkeren. De gevolgen hiervan op langere termijn zijn voldoende bekend: minder tewerkstellingskansen, meer afhankelijkheid van uitkeringen, minder deelname aan het sociale en culturele leven, minder democratisch stemgedrag enzovoort. Vergeten we niet dat nu reeds ongeveer de helft van de allochtone huishoudens in België in armoede leeft, en dat nergens in de westerse wereld de onderwijskloof tussen kinderen van autochtone en allochtone ouders zo groot is als in Vlaanderen.

Kortom, misschien hebben sommige jonge moslima"s baat bij het hoofddoekenverbod, en ongetwijfeld spinnen heel wat scholen er garen bij. Maar de maatschappelijke kost zal enorm zijn: meer interculturele spanningen, verlies van democratische waarden, en versterking van de kansarmoede.

Een beetje wijsheid kan ons veel leed besparen.



Als de "gewone" juridische weg niet volstaat om het probleem op te lossen, zijn er genoeg redenen om het Schoolpact of zelfs de Grondwet aan te passen.



De klok van de ontzuiling wordt weer vijftig jaar teruggedraaid. Voortaan zullen opnieuw jongeren van verschillende levensbeschouwingen in getto's opgevoed worden en elkaar leren mijden en verketteren.

de onderwijsmarkt, witte vlucht en discriminatie

Hoofddoeken, een lap stof die door islamofoben en racisten allerhande als symbooldossier naar voren geschoven wordt.

'Een kleurrijk stofje als inrijpoort van de Omgekeerde integratie en Islamitische kolonisering!'

Driewerf houzee voor het Gemeenschapsonderwijs om deze inrijpoort hardhandig te sluiten!

Prof. dr. Ides Nicaice schreef een opiniestuk in De Standaard dat ik jullie zeker en vast wil aanraden.
Enkele zeer interessante passages:

Het hoofddoekenverbod in het KA Antwerpen is niet moedig te noemen, maar de autochtone oudergemeenschap van Antwerpen en de omliggende scholen die dit verbod al jaren als concurrentiewapen gebruiken, zijn evenzeer te blameren.

Er is immers geen enkele ernstige rechtvaardiging voor. Wie gelooft nu echt dat het dragen van de hoofddoek in Vlaamse scholen of openbare diensten in strijd zou zijn met de openbare orde of zeden?

Wat politici of gerechtshoven er ook mogen over denken, het verbieden van een religieus symbool in het algemeen is een beperking van de vrije godsdienstbeleving, een teken van intolerantie en xenofobie. Moslimleerlingen gaan zich opnieuw wat minder thuisvoelen in Vlaamse scholen, wat hun onderwijsachterstand niet ten goede zal komen. Zullen ze niet, gevoelig als ze zijn voor hun religieuze identiteit, nog meer dan vroeger elkaar aanporren om die te verdedigen tegen heug en meug?

De hele rel is een nederlaag voor het KA van Antwerpen dat hoog aangeschreven stond voor zijn 'actief pluralistisch' beleid. In ons boek Gelijke kansen op school: het kan! staat dit atheneum als een voorbeeld van goede praktijk beschreven in het hoofdstuk over intercultureel onderwijs. Leerlingen uit 45 landen leven er samen, debatteren over de gebeurtenissen in Iran en andere wereldproblemen, over verschillende levensbeschouwingen enzovoort.

Blijkbaar is de witte vlucht uit de school de echte verklaring van dit paradoxale beleid.

In Vlaanderen, méér dan in de meeste omringende landen, staan scholen als concurrenten tegenover elkaar. Vrije oprichting van scholen, vrije schoolkeuze door ouders, en een betoelaging van scholen per leerling in een context van ontgroening vormen een cocktail die aanleiding geeft tot een bittere strijd - niet alleen om de beste kwaliteit, maar ook om het aantal leerlingen. Scholen met veel migranten hebben in de ogen van de witte bevolking - terecht of ten onrechte - een minder aantrekkelijke reputatie en verliezen klanten. Het kan ze zo ver drijven dat ze hun interculturele ziel aan de duivel verkopen.

Dit heet 'discriminatie door sociale druk'.

Tijd dus voor een algemeen, wettelijk verbod op het hoofddoekenverbod.

Daar kan er mens enkel en alleen amen op zeggen.

Gelijke OnderwijsKansen - verslag

Op woensdagnamiddag 4 februari organiseerden BOCO-Scholengroep GO Brussel, Masereelfonds en Ovds (Oproep voor een Democratische School) een studienamiddag rond het boek ‘Gelijke Kansen op school, het kan. Zestien sporen voor praktijk en beleid’.

De teksten en presentaties van de werkgroepen, 'de brede school', 'financiële drempels/Schulden op school', 'Curricula', 'Investeren in zwakken/schoolmoeheid' en 'Voorschoolse educatie', op deze studienamiddag staan geheel en al online en zijn meer dan het lezen waard. Een aanraden voor eenieder die geïnteresseerd is in het leerplichtonderwijs.

Gelijke OnderwijsKansen

Ides Nicaise heeft een nieuwe publicatie op de markt gebracht, ‘Gelijke Kansen op school, het kan. Zestien sporen voor praktijk en beleid’. Het boek geeft een overzicht van de 'brede waaier van concrete strategieën', zowel in de klas als op 'school- en systeemniveau'.
Met dit boek als inspiratie organiseren de BOCO-Scholengroep GO Brussel, Masereelfonds en Oproep voor een Democratische School (OVDS) een studiedag Gelijke Kansen in het Onderwijs, Goede Praktijken op 4 februari.

Het programma ziet er in elk geval serieus interessant uit:
14u: verwelkoming door dagvoorzitter Piet Vervaecke (Onderwijscentrum Brussel)
Korte voorstelling door Ides Nicaise (HIVA) van zijn nieuwe boek. De krachtlijnen van een gelijke kansenbeleid, verwezenlijkbaar door elke school.
14u30: start van drie werkgroepen.
1) De Brede School: inleidingen door Tony Schildermans (Europaschool Genk) en Jo Dreesen (samenwerkingsverband vier basisscholen uit de Gentse wijk ‘Het Sluizeke’)
2) Financiële Drempels/ Schulden op school: inleidingen door Mayke Vandeputte (HIVA) en Jacky Goris (GO-Brussel)
3) Curricula (wat moeten de leerlingen kennen): inleidingen Chris Rossenbacker (directrice Atheneum Schaarbeek) en Nico Hirtt (OVDS, auteur diverse boeken)
15u30: koffiepauze
16u: start van drie werkgroepen
Investeren in zwakken/ schoolmoeheid: inleiding door Koen van de Merckt (Arktos Antwerpen)
Voorschoolse educatie: Annalisa Gadaleta (fractiemedewerker Groen! Vlaams Parlement)
Lerarenopleiding/ pedagogische innovatie/ nascholing: inleidingen door Werner Schrauwen (Brussels nascholingscentrum/ gevraagd) en Chico Detrez (ACOD-onderwijs Antwerpen)
17u: afsluitend woordje door minister Guy Vanhengel.