linkse herbronning

Sociale verandering, een andere, rechtvaardige samenleving en vooral hoe er te geraken is een debat dat de linkerzijde al heel, heel lang bezig houdt.  De linkerzijde wordt vaak beschuldigd van starheid, onveranderlijkheid en dogmatiek, maar het debat woedt met de regelmaat van de klok in alle hevigheid. De laatste jaren is het debat naar een Europees niveau getild. Opmerkelijke verkiezingssuccessen van linkse formaties van allerlei slag in Frankrijk, Nederland en nu Griekenland en Spanje zorgen voor uitbarstingen van vreugde, scepsis, tandengeknars en verhitte discussies. Er worden altijd lezenswaardige analyses gemaakt en vooral lessen getrokken om de strijd voor sociale rechtvaardigheid in ons land te versterken. In de reeks schaduwparlement van Knack publiceerde Peter Mertens deze week een zeer interessante bijdrage aan dit debat.

Linkse herbronning is nodig. En dan valt er veel uit Spanje en Griekenland te leren. Een herbronning van onderuit, met de roots in de sociale actie, emanciperend. Een politieke herbronning ook met de ambitie om het Europese status-quo te doorbreken. Ik hoorde vorige week de oproep tot progressieve frontvorming van de bijna-beste burgemeester van de wereld, Daniël Termont (SP.A). 'De progressieve frontvorming is het monster van Loch Ness van de Vlaamse politiek', schreef een dagblad. Daarmee werd het voorstel meteen afgeserveerd, maar dat betekent niet dat het debat niet ernstig te nemen valt. De roep naar sociale verandering is groot, en de recente ontwikkeling in Europa bewijst dat er geen enkele reden bestaat om die roep aan rechts over te laten.

'Tic-tac-tic-tac, het uur van sociale verandering is gekomen', zo scandeerden bijna 100.000 Spanjaarden een aantal weken geleden op de bewolkte Madrileense Puerta del Sol. "Podemos cambiar la historia", we kunnen de geschiedenis veranderen, vertelde de charismatische Pablo Iglesias aan de Spanjaarden. 'In plaats van N-VA-kiezers met schoolmeestervingertje te veroordelen, loont het misschien de moeite om een deel onder hen te begrijpen' Net zoals in Griekenland. De afgelopen vier jaar werd het Griekse parlement haast maandelijks omsingeld door betogers tegen de regering. Vorige week zagen we een totaal omgekeerd beeld. Voor het eerst in decennia, wellicht voor het eerst sinds het omverwerpen van het kolonelsregime, stonden er vorige donderdag en zondag tienduizenden Grieken op de trappen van het parlement om de nieuwe regering te steunen. Na jaren van stilstand en verarming spoelde de politieke stroomversnelling de traditionele partijen Nieuwe Democratie en Pasok weg. Een scenario dat niet onmogelijk is in Spanje, waar Podemos de conservatieve PPE en de sociaaldemocratische PSOE het vuur aan de schenen legt.

Het is, denk ik, geen toeval dat de nieuwe, complexloos linkse partijen in Griekenland en Spanje van onderuit zijn opgestaan. Ze zijn niet het resultaat van een voorzittersverkiezing, of een komma-verandering in de politiek. Ik denk niet dat Podemos te begrijpen valt zonder de pleinbezettingen van de jongeren, zonder de honderden en honderden actiecomités in de wijken die opkomen tegen de uit-huis-zettingen door banken, of zonder de brede en creatieve acties tegen de privatisering van de Spaanse gezondheidszorg. Het hoeft geen betoog dat ook in Griekenland de sociale actie de laatste jaren erg breed en divers was. Zoals in de 19de eeuw de eerste socialistische partijen ontstonden in een bruisend kader van de opkomende arbeidersbeweging, van nieuwe vakbonden, mutualiteiten en coöperatieven, zo groeit vandaag ook op het Europees continent een nieuw alternatief uit de strijd zelf. Back-to-the-roots, om mensen te betrekken Het loont de moeite om onder de radar te werken, in de volkswijken, op de werkvloer, en overal waar mensen het moeilijk hebben. Daar is de bron voor een nieuw linkse politiek, maar dan moeten de hemdsmouwen wel opgestroopt. Om te luisteren waarom mensen het niet zien zitten om langer te werken, om te luisteren naar wat mensen zeggen over de wooncrisis en de schrijnende situaties in de zorgsector, om te luisteren naar de striemende kritieken op de postjesjagerijen en zelfbedieningspolitiek. In plaats van alle kiezers van de N-VA met een schoolmeestervingertje te veroordelen, loont het misschien de moeite om een deel onder hen te begrijpen. Ik spreek nu niet over diegenen die met twee of drie Jaguars door Schilde rijden, maar wel over mensen in de volkswijken op de Luchtbal, het Kiel of eender waar. Om op het terrein, samen met de mensen, een echt links alternatief te bieden. Zoals ook al die actiecomités in Madrid en Barcelona doen. Back-to-the-roots, om mensen te betrekken in plaats van aan hun lot over te laten. Het is niet toevallig dat de nieuwe Griekse regering, naast een hele resem sociale maatregelen, meteen ook een batterij democratische maatregelen heeft genomen, waarbij de bevolking wordt geconsulteerd bij de nieuwe wetgeving, en de zelfverrijkingspolitiek aan banden wordt gelegd. De politieke framing van het etiket 'extreemlinks' Uiteraard, wie uit het status-quo treedt, krijgt graag het etiket van 'extremist' opgespeld. Hij of zij die buiten het kader denkt. Op de tonen van Anthony Giddens is de klassieke sociaaldemocratie steeds verder naar het centrum opgeschoven. En wie links van de sociaaldemocraten opereert, mag het epitheton 'extreemlinks' er gratis in ontvangst bij nemen. Extreemlinks in Griekenland, extreemlinks in Spanje, extreemlinks in België, het is iets om nooit gewoon te worden. Hoe dat mechanisme van de klassieke retorica werkt, werd onlangs nog in De Groene Amsterdammer uit de doeken gedaan: "Door Syriza te koppelen aan 'extreem', worden Tspiras en zijn kiezers buiten de verlichte Europese orde van 'verstandige mensen' geplaatst. Uit onderzoek van de Amerikaanse neurolinguïst George Lakoff weten we dat dit soort 'frames' pas politiek effect sorteren wanneer ze eindeloos worden herhaald en zo breed ingang vinden. 'De verankering van een frame vereist eindeloze herhaling', schrijft Lakoff." Het zou iedereen sieren om die machtsframing van de 20ste eeuw achter ons te laten. Dat zal wellicht niet gebeuren, want daarvoor staat er te veel op het spel.

Er broeit heel wat in ons land, ook in Vlaanderen. Je krijgt geen 120.000 mensen op de been tegen een rechtse regeringspolitiek zonder dat er een brede sociale onderstroom bestaat. De Chicago-boys van Voka passen hun wiskundige hocus pocus toe om het succes van de algemene stakingen weg te schrijven, maar feit blijft dat de werkonderbrekingen in november en december tot de grootste van de laatste halve eeuw behoren. Mocht dat niet zo zijn, zouden Zuhal Demir en andere Annick De Riders (N-VA) ook niet zo panisch reageren op de mogelijkheid tot nieuwe sociale acties. Als Spanje en Griekenland ons iets leren, is dat precies in die sociale actie alle kansen tot herbronning aanwezig zijn. Links mag mensen niet reduceren tot kiezers, en passieve consumenten van politieke beslissingen. Dat is een elitaire redenering van salon-politici, die politiek beperkt tot een laag van uitverkoren beroepspolitici. Links moet emanciperend en inclusief zijn, en dat betekent dat het sociale terrein de basis is. Het is ontstellend hoe weinig linkse politici je in de volksbuurten, op het terrein of aan de stakerspiketten tegen komt. "De mandatarissen van de PS hebben geen voeling met de arbeiders en komen enkel op het terrein vlak voor de verkiezingen", vertelde ABVV-topman Marc Goblet aan L'Echo. Een progressieve frontvorming, is voor alles een frontvorming met de mensen in beweging, en geen kwestie van politique politicienne.

Dat die vulkaan nog steeds morrelt, is te zien in de afkeuring van het loonakkoord door ongeveer drie vierde van alle vakbondscentrales uit ons land. En ondertussen blijft de eensgezindheid groot om de hele politiek van het langer werken in vraag te stellen, om de indexsprong te verwerpen, en om een echte vermogensbelasting in te voeren, in plaats van de werkende klasse opnieuw te doen betalen door een BTW-verhoging. Dat betekent dat niet alleen de politiek van deze regering in vraag wordt gesteld, maar het politiek beleid van de laatste decennia. Hoe komt het dat financiële koterijen zoals de notionele interestaftrek nog steeds bestaan, en dat er - in tegenstelling tot in Frankrijk - nog steeds geen vermogensbelasting is? Hoe komt het dat de afbouw van het brugpensioen op de slagersplank blijft liggen, terwijl tienduizenden jongeren zonder job zitten? Waarom wordt er niet geluisterd naar vrouwenbewegingen zoals Femma, die opkomen voor een 30-uren-week, in plaats van mensen te laten werken tot ze erbij neervallen? Er zijn enorme mogelijkheden voor links in ons land, ook in Vlaanderen. Maar dan is het ook tijd voor politieke herbronning.

Ik denk dat we die herbronning enkel binnen een Europees kader kunnen zien. Het fiscaal debat - ik denk dan ook aan LuxLeaks en Swissleaks -, het eindeloopbaandebat, de arbeidsmarkthervorming naar Duits model, het liberaliserings- en privatiseringsbeleid van de afgelopen decennia, de commercialisering van de cultuur en het onderwijs, het gebrek aan sociaal ecologisch beleid zijn allemaal thema's die in de eerste plaats in Europa worden uitgetekend. De infernale besparingstrein die Mark Rutte en sociaaldemocraat Diederik Samson door de Nederlandse samenleving laten razen, verschilt in weinig van wat de regering Michel-De Wever doet. Het openbreken van de Italiaanse arbeidsmarkt door de regering van sociaaldemocraat Matteo Renzi, kent slechts komma-verschillen met wat de Spaanse conservatieve premier Mariano Rajoy doet. De hele Europese Unie zit vast in dat verhaal: "we besparen ons wel uit de crisis, en na het zuur zal het zoet komen." Het zuur kwam er, voor iedereen. Het zoet is slechts weggelegd voor die flinterdunne toplaag, wel eens beschreven als 'de één procent', maar eigenlijk zijn ze met veel minder.

De bewegingen van nieuw links in Griekenland en Spanje zijn niet alleen van onderuit opgestaan. Complexloos links is ambitieus. Zij stelt het kader van de Europese besparingspolitiek in vraag. De nieuwe Griekse regering slaagt erin om meer debat over de toekomst van Europa los te weken dan François Hollande en zijn veertien sociaaldemocratische collega-premiers samen. "Als je socialistische ideeën wil omzetten in de praktijk, moet je het status-quo doorbreken. Maar de macht ligt nu eenmaal bij hen die er alle belang bij hebben om het status-quo te behouden.", vertelde filmmaker Ken Loach onlangs in Knack. Dat betekent dat we een breuk maken met de huidige politieke oriëntatie in Europa. Dat we het status-quo doorbreken met een ambitieus plan om het slapende kapitaal in Europa te activeren. Om net nu te durven investeren in ecologische, sociale en industriële vernieuwing, om een politiek te voeren die vertrekt vanuit de noden van de mensen en van de planeet. Elke linkse herbronning die in die richting gaat verdient onze steun. Voor de herbronning van links tot een nieuw complexloos links van de 21ste eeuw, biedt Athene veel meer mogelijkheden dan we denken.