aanwinsten februari

 Nieuwe maand, nieuwe aanwinsten.

Ivan Illich, Naar een nieuwe levensstijl, Baarn, 1973.

Sie liebten sich beide - Heinrich Heine

14 februari. Dat vraagt om een passend gedicht. Vandaag een prachtig gedicht van de progressieve Duitse romantische dichter Heinrich Heine. In het Nederlands en voor de liefhebbers ook in het Duits.

 

 

 

 

Muiterij met Vijay Prashad

 Op deze zaterdag een documentaire. Een aflevering van de minireeks Muiterij, naar aanleiding van het boek van Peter Mertens, 'Muiterij. Hoe onze wereld kantelt'. In deze afleving komt Vijay Prashad aan het woord, historicus, schrijver en directeur van Tricontinental: Institute for social studies.

 

Wij gaan met Peter mee van Londen tot Johannesburg, op zoek naar meer context bij die muiterij die vandaag zo hard leeft. Dit is het laatste deel van de docuserie Muiterij. Peter Mertens is in Johannesburg, Zuid-Afrika, voor Dilemmas of Humanity, een conferentie gevuld met activisten, muziek en hoop. Op die conferentie ontmoet Peter Vijay Prashad, een Indische historicus met onwaarschijnlijk interessante inzichten in de geschiedenis van de ontwikkeling van het globale Zuiden. Hoe die landen moesten strijden tegen kolonialisme, voor onafhankelijkheid. En hoe het tientallen jaren heeft geduurd om hun politiek en economie te herbouwen. De wereldverhoudingen zitten scheef. Maar daar komt verandering in. Het Zuiden is niet meer het schoothondje van het Noorden. Daar kunnen een aantal vastgeroeste conservatieven niet goed mee om. Het is nog maar de vraag hoe deze veranderingen zich verder ontwikkelen. 

"Ik ben een historicus en ik ben moe"

Op 2 februari schreef Kristof Smeyers een lezenswaardig opiniestuk in De Standaard, 'Ik ben een historicus en ik ben moe'.

 

Historici zijn moeilijke mensen. De boutade wil dat we elk gesprek doen doodbloeden met een welgemikt “Ja, maar het is ingewikkelder dan dat…” Misschien dat we daarom niet vaak worden uitgenodigd op feestjes of aan tafel in De afspraak. Maar, ter verdediging: we doen moeilijk omdat geschiedenis vaak als een sausje moet dienen voor politieke statements en alomvattende maatschappijtheorieën, over normen en waarden bijvoorbeeld, of vooruitgang. Zoals recent, toen de Financial Times een grafiek publiceerde die moest aantonen dat het Westen sinds 1600 is afgegleden van een “vooruitgangscultuur” naar een cultuur van “voorzichtigheid, risico-aversie en zelftwijfel”. De data voor de grafiek? De Ngram-functie van Google. Die visualiseert de frequentie waarin zoektermen – in dit geval ‘progress’ en ‘caution’ – voorkomen in door Google gedigitaliseerde boeken.

 

Zulke simplistische voorstellingen, in een grafiek of een oneliner, van complexe historische processen zijn natuurlijk aantrekkelijk. Ze herleiden die complexe processen tot eenvoudige analyses: de grafiek toont vanaf de Tweede Wereldoorlog een duidelijke knik voor ‘progress’ en een stijging voor ‘caution’. En ze verleiden tot voortvarende conclusies: de grafiek onderschrijft de perceptie dat het Avondland ten onder gaat aan zelfhaat en -twijfel. Maar met geschiedenis heeft dat weinig te maken. In dit geval houdt men geen rekening met ingrijpende veranderingen in hoe tussen 1600 en 2024 boeken werden gemaakt, laat staan met hoe een beladen woord als ‘progress’ van betekenis veranderde. Het is dus ingewikkelder, zuchten schorre historici.

 

‘Vooruitgang” is sowieso een moeilijk woord, vaak weinig meer dan een gimmick. Het veronderstelt een lineair begrip: vroeger slechter, nu beter. Een vermoeiend neveneffect ervan is het argument dat we het verleden niet moeten beoordelen (of veroordelen) met onze eigentijdse waardekaders. Het is dan intellectueel oneerlijk of zelfs activistisch om de grote mannen van vroeger figuurlijk en letterlijk van hun voetstuk te halen omdat zij slaven hielden, kinderen verkrachtten of overtuigde imperialisten waren. Zij waren simpelweg ‘kinderen van hun tijd’. Hun tijdgenoten dachten er anders over dan wij, onze normen en waarden zijn veranderd: dat is vooruitgang.

 

Het argument dat mensen in het verleden moeten worden beschouwd niet op basis van wat wij van hen denken of wat ze deden, maar op basis van wat hun tijdgenoten over hen dachten, is op z’n zachtst gezegd een vorm van moreel relativisme. Wie dat argument consequent volgt, komt bovendien vaak bedrogen uit. Een controversieel voorbeeld is Christoffel Columbus. Columbus volgens de waarden van zijn eigen tijd? Het Spaanse hof dat zijn ontdekkingsreis sponsorde, was zo geschokt door zijn genocidaire gedrag in de Nieuwe Wereld dat het zijn positie afnam. Zijn wreedheid schokte zelfs de Spaanse Inquisitie, die nochtans wel wat gewoon was. Zelfs zijn eigen scheepslui hadden geen goed woord voor hem over. En dan laten we de reacties van de bevolking in de Nieuwe Wereld nog buiten beschouwing.

 

Als we het hebben over moderne waarden, vergeten we vaak dat mensen in het verleden ook goed van fout konden onderscheiden. De waarheid was, u raadt het, ingewikkelder. Ook vroeger werden daden als slavernij, racisme en kolonialisme veroordeeld, en niet alleen door Mark Twain. De ‘waarden van hun tijd’ waren niet zomaar de waarden van een geprivilegieerde groep. “Vroeger was iedereen voor slavernij” klinkt hol wanneer historici ook de stemmen van tot slavernij veroordeelden aan bod laten komen. “Vroeger werd kolonialisme algemeen aanvaard” botst op de vele verzetsbewegingen van gekoloniseerde volkeren die steeds meer aandacht krijgen van historici. Dat maakt een begrip als ‘vooruitgang’ ingewikkelder. Maar wie die andere stemmen niet wil horen, is moedwillig doof.

 

Misschien moet vooruitgang niet (alleen) worden gemeten aan de hand van economische groei of een geloof in de eigen kracht of superioriteit, maar vooral ook aan de waarde die we aan elk leven toekennen. Ook in het verleden.

 

Paint it Black - medieval style

Tijd voor een muzikaal intermezzo.
Dit keer een geweldige cover van het geweldige Paint it Black.
Veel luisterplezier.

 

 

Dag van de Godsdienst 2024

Dag van de Godsdienst. Boeiende studiedag voor godsdienstleerkrachten. Interessante lezingen en gesprekken met allerlei collega’s uit het hele bisdom. Met een zeer boeiende keynote van Bert Roebben, professor Godsdienstpedagogiek aan de universiteit van Bonn. En een workshop over creatieve en expressieve werkvormen met de ongeëvenaarde Jean Agten.

VAN IN energie in het onderwijs

VAN IN, uitgeverij van schoolboeken en methodes, maakt reclame met een citaat met yours truly. Een citaat over werken in het onderwijs, immens intens, uitermate vermoeiend en toch steeds weer energie-gevend.

 

"Nu de dagen terug wat langer worden, krijg je ook meer energie om 's ochtends, na een flinke portie koffie, de fiets op te springen richting je school.

Harko Vande Loock, leerkracht geschiedenis en godsdienst op het
IVV Sint-Vincentius in Gent, krijgt energie van zelf nieuwe kennis op te doen en die dan ook over te brengen aan de leerlingen.

Wat geeft jou energie?"