een vergeten christendom

Kameraden en vrienden, voor wie het nog niet wist, uw kameraad leest wel eens graag een boek. Helaas komt het er meestal niet van om er dan ook iets over te schrijven. Deze keer heeft uw kameraad de tijd genomen om een korte recensie te schrijven van 'Het Vergeten Christendom'.
Deze mooie zondag is de ideale dag om dit hier te brengen.

De geschiedenis van het christendom is een Europese geschiedenis, zo zou je kunnen denken als je de meeste geschiedenishandboeken ter hand neemt. Philip Jenkins poogt af te rekenen met deze mythe in zijn 'Het vergeten christendom. De duizendjarige bloeitijd van de kerk in het Midden-Oosten, Azië en Afrika'.

De geschiedenis van het christendom is een verhaal dat begint in het Midden-Oosten vanwaar het zich verspreid heeft over het Romeinse Rijk om dan in de vroege Middeleeuwen een Europees verhaal te worden. Dit is het verhaal dat we te lezen krijgen in de meeste geschiedenisboeken. In het beste geval is er nog wat aandacht voor de orthodoxe kerk, maar voor het grootste deel is het een Europees verhaal, en dus feitelijk de geschiedenis van de katholieke kerk en de reformatie-kerken.

Philip Jenkins, hoogleraar aan de Pennsylvania State University (VS), pakt in zijn 'Het vergeten christendom' die hardnekkige mythe aan. Het christendom was zeer lange tijd een verhaal van het Westen, het Oosten én het Zuiden. Het Midden-Oosten is langer overwegend christelijk geweest dan gewoonlijk gedacht. Er waren in de dagen van Karel de Grote (rond het jaar 800) meer christenen in het Oosten of in het Zuiden dan in het zogenaamde christelijke Westen.

“Als we de geschiedenis van het christendom overzien, slaan de meesten van ons duizend jaar en enkele miljoenen kilometers over. Weinig historici zouden zo onverstandig zijn een geschiedenis van het moderne christendom te schrijven zonder aandacht te schenken aan Europa, maar voor het middeleeuwse Azië zou hetzelfde moeten gelden”, schrijft Jenkins.

Nestoriaanse monniken waren actief in China in 550, voor alle duidelijkheid Sint-Amandus kwam de Scheldevallei zo'n goeie honderd jaar later bekeren.

Nog voor Sint-Benedictus zijn abdij stichtte, waren er grootse bisdommen in Nishapur en Tus in Noordoost-Iran. Nog voor onze streken een eerste aartsbisschop hadden, waren er metropolieten van de nestoriaanse kerk in Mery in het huidige Turkmenistan en in Herat in Afghanistan.

Jenkins beschrijft het voorbeeld van Timothius I (727- 823), patriarch van Seleucia in Irak, de geestelijke leider van een kwart van de toenmalige christenheid. Hij stond aan het hoofd van 19 metropolieten en 85 bisschoppen, met bisdommen tot ver in Mongolië en Tibet.

Net zoals de orthodoxe en de katholieke kerk claimen ook de 'oosterse kerken' een directe afstamming van de eerste christelijke kerk, maar de 'oosterse kerken' gebruikten het Syro-Aramees als liturgische taal, een taal nauw verwant met de voertaal in het Palestina van de eerste eeuw. Ze spraken van Yeshua (Jezus) en noemden hun priesters rabban.

De christelijke kerken in het Oosten hadden natuurlijk ook te lijden onder de wisselende regimes: het Byzantijnse Rijk, dat hun orthodoxe kerk militair 'verdedigde' tegen 'ketters', het Sassanidische Rijk en daarna de islamitische rijken.

Jenkins schuift naar voren dat de kerken eeuwenlang gewoon bleven functioneren in de 'islamitische wereld'. Ze bleven functioneren en wisselden heel wat religieuze en culturele gebruiken uit.

De christenen speelden een belangrijke rol in het bewaren en doorgeven van de kennis en geschriften van de Hellenistische wereld. Zo vertaalde patriarch Timothius geschriften van Aristoteles uit het Grieks in het Arabisch, op vraag van de toenmalige kalief.

Het christendom in de islamitische wereld kreeg natuurlijk ook te lijden onder een flinke portie vervolgingen. “Moslims vielen christenen aan omdat ze, zo luidde de beschuldiging, het gezag ondermijnden, verraders waren en zelfs plannen zouden hebben gehad voor gigantische terreuraanslagen op geliefde moskeeën en openbare monumenten.”

Jenkins toont aan dat dit hoofdzakelijk het gevolg was van factoren van buitenaf, vooral het trauma van de zogenaamde Mongoolse invallen in de veertiende eeuw zorgde voor een golf van christenvervolgingen. Vooral toen bleek dat het Mongoolse hof heel wat christenen bleek te huisvesten. Ook de dramatische gevolgen van een klimaatverandering (de zogenaamde kleine ijstijd) zorgden voor een vervolging van de vermeende zondebokken.

Jenkins hamert er op dat deze gewijzigde situatie in de veertiende eeuw en de christenvervolgingen niet mogen worden onderschat, zoals in zijn ogen bijvoorbeeld Karen Armstrong wel doet, maar zeker ook niet mogen worden overschat.

Ondanks de wisselende verhoudingen wisten de christelijke kerken zich in het Oosten staande te houden. Bij het begin van de twintigste eeuw was nog zo'n 10 procent van de bevolking van het Midden-Oosten christen.

Vandaag de dag zien we de christenen in het Midden-Oosten opnieuw in de verdrukking komen, vooral dan als misplaatste reactie op Amerikaanse en NAVO-invallen en interventies.

Het boek is in feite één groot pleidooi om meer aandacht te hebben voor het christelijke verleden van Azië en Noord-Afrika. En ons meer bewust te zijn van het belang dat de christelijke minderheden in het hedendaagse Midden-Oosten hebben en de bedreigingen waar ze voor staan.

Daarnaast wil Jenkins ook lessen meegeven voor de kerken in Europa. Religies verdwijnen, maar religies kunnen ook perfect blijven bestaan als geloofsovertuiging van een minderheid. De christelijke kerken moeten volgens Jenkins gewoon worden aan hun minderheidspositie en beseffen dat dit niet het einde hoeft te betekenen.

Eén groot pleidooi, met veel anekdotes en korte passages die de aandacht moeten prikkelen, soms wat warrig gepresenteerd, door elkaar en zonder veel structuur. Een boek dat de aandacht wil vestigen op een wat minder bekend aspect van de kerkgeschiedenis, maar helaas niet meer dan dat.

Philip Jenkins, Het vergeten christendom. De duizendjarige bloeitijd van de kerk in het Midden-Oosten, Azië en Afrika, (oorspronkelijke titel: The Lost History of Christianity), Nieuw Amsterdam, Amsterdam, 2011, 320 blz., 24,95 euro, ISBN 978 90 4681 042 2.

Dit schrijfsel verscheen op DeWereldMorgen.be