zijderoute en een joods-christelijke bril

Lucas Catharine beschrijft op zijn 'deredactieblog' zijn bedenkingen bij de tentoonstelling De Zijderoute die, in het kader van Europalia China, loopt in de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis. Hij is van mening dat het belang van de islam in de Zijderoute wordt onderbelicht. Daarbij waarschuwt hij tegen het nieuwe dogma van de 'joods-christelijke beschaving', komplete onzin en geschiedvervalsing met een duidelijke politieke agenda in zijn ogen

De Middellandse Zee en China werden met elkaar verbonden langs fabelachtige steden als Bagdad, Bukhara, Samarkand en Tasjkent. Steden waar de Arabische cultuur en de islam al doordrongen in de achtste eeuw. Wie zou die route niet willen afreizen? Ik in ieder geval wel en gezien mijn fysische conditie was dit de ideale gelegenheid om het virtueel te doen, gewoon hier in Brussel, in het Museum voor Kunst en Geschiedenis. De Chinezen hebben het initiatief genomen. In de eerste eeuw voor onze jaartelling trekt een zekere Gan Yin naar het Westen. Hij wil Rome zien. Maar de Perzen houden hem tegen. Die willen zelf tussenpersoon, en vooral tussenhandelaar blijven spelen tussen China en de Middellandse Zee.

Een gouden schaal met grond

De eerste die er wel in slaagt is een Arabier, Qutayba bin Muslim. Nadat de Arabieren Perzië hebben veroverd bereikt hij in 715 de Chinese grensstad Khasgar, na eerst Bukhara, Samarkand en Tasjkent te hebben ingenomen. Zijn leger is uitgeput, maar hij wil het niet toegeven tegen de lokale Chinese goeverneur van Kashgar: “ U weet niet hoe sterk ik ben. Ik sta hier voor u en mijn achterhoede zit nog onder de olijfbomen van Irak”. Hij heeft gezworen dat hij niet zal terugkeren zonder de Chinese bodem te hebben betreden. Daar heeft die Chinese goeverneur het volgende op gevonden. Hij zond Qutayba een gouden schaal gevuld met Chinese grond. Zo kon die zijn gelofte houden en terugkeren. Maar Arabische handelaars, en de islam drongen wel door tot China, en niet alleen in de gebieden van etnische minderheden als Oeigoeren, Kirgiezen, Oezbeken of Tajikken, maar ook bij de Chinese autochtonen. In China leven 10 miljoen autochtone moslims, de Hui. Zij zijn moslim dankzij de Zijderoute.

De vergeten godsdienst


In de tentoonstelling staan prachtige stukken, en er is een luik godsdiensten langsheen de Zijderoute. Je vindt er teksten van Mazdeeërs, Nestorianen, zelfs een document in het hebreeuws, een rariteit, want zegt het bijschrift: Er zijn nooit joodse gemeenschappen in de binnenlanden van Oost-Azië gesignaleerd. Ik zie wel geen enkel Arabisch of moslim document in de vitrines. Nochtans was de islam toen (en nu nog) de meest verspreidde godsdienst langsheen die route. Onze Willem van Rubroek die in de dertiende eeuw naar China trok kon er niet naast kijken: “Overal kom ik die vervloekte sekte van Mohammed tegen, tot in de hoofdstad.”

Een joods-christelijke bril

Blijkbaar kijkt men hier door een joods-christelijke bril naar de Zijderoute. Dat is in bepaalde kringen nu mode. Alles binnen de westerse beschaving krijgt het etiket ‘joods-christelijk’ opgekleefd. Nochtans is dit een negeren van de geschiedenis. Ten eerste wordt zo het feit ontkend dat onze beschaving tweeduizend jaar lang anti-joods is geweest. Om het bij de streek te houden die nu België heet: onze kruisvaarders hebben op weg naar Jeruzalem heel de joodse bevolking in de Rijnvallei en verder, tot in Hongarije, uitgemoord. In het hertogdom Brabant werden in 1370 de joden definitief verbannen, nadat er eerst al een aantal op de brandstapel beland waren op de Brusselse Grote Markt. Dat gebeurde meer dan een eeuw voor de joden uit Spanje werden verdreven. De haatpropaganda van toen kan je nog altijd bekijken op de glasramen van de Brusselse Sint-Goedele kathedraal. De moordpartijen in de rest van Europa bleven doorgaan, tot ze culmineerden in de pogroms van tsaristisch Rusland en de genocide van de nazi’s. Ondertussen bleef de Kerk eeuwenlang jodenhaat spuwen. Een nieuw begrip

De betekenis die men nu wil geven aan ‘joods-christelijk’, namelijk een beschaving of cultuur gebouwd op ‘de gemeenschappelijke waarden van jodendom en christendom’, is niet alleen onjuist, maar kent pas zeer recent enige verspreiding. Zoals de Israëlische historicus Shlomo Sand het vorige week tijdens een voordracht in Brussel nogal cynisch uitdrukte: “ Waar was in 1940 die joods-christelijke beschaving !”. Pas na de Tweede Wereldoorlog duikt in de Verenigde Staten ‘joods-christelijk’ op als een nieuw begrip, toen christelijk rechts zijn solidariteit met de pas opgerichte staat Israël wilde betuigen. In een van zijn eerste speeches na zijn verkiezing tot president noemde Dwight Eisenhower de VS niet langer een protestantse staat, zoals voorheen gebruikelijk, maar een joods-christelijke staat. Sinds die toespraak uit 1952 vond de term in deze betekenis van zogenaamd gemeenschappelijke waarden van jodendom en christendom meer en meer ingang in conservatieve en neoconservatieve kringen. Hij verspreidde zich in het zog van de ‘theorie van de botsende beschavingen’, een theorie die voor het eerst in 1956 werd geformuleerd door Bernard Lewis in The Middle East Journal. Later gepopulariseerd door Huntington.

Zwaar beladen

‘Joods-christelijk’ wordt een louter politiek, zwaar ideologisch gekleurd begrip dat heel wat maskeert en weinig met de feiten overeenkomt. Jacob Neusner, de bekendste Amerikaanse Talmoed-specialist (hij doceerde onder meer aan Princeton en Columbia University) stelt: ‘Theologisch en historisch bekeken bestaat er niet zoiets als een joods-christelijke traditie. Dat is een mythe uitgevonden door seculieren die zelf ongelovig zijn.’ En verspreid door de neo-cons in de Verenigde Staten. Al wie deze term hanteert moet beseffen welke vervormende bril hij opzet. En dit soort visie schaadt een tentoonstelling over de Zijderoute.

De tentoonstellingen in het kader van Europalia staan zeker nog op mijn to-do-lijstje. Al zal ik mij mogen haasten. Maar wees gerust ik zal zeker en vast uitgebreid verslag doen. Als iemand deze (of andere) tentoonstelling gezien heeft, laat zeker weten wat je er van vond.